مسجد محور تمدن‌سازی در اندیشه امام راحل است/ ایشان مسجد را سنگر تربیت اعتقادی نسل آینده می‌دانست

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، به منظور بررسی کارکردهای تمدن سازانه مسجد در اندیشه و نظرگاه امام خمینی(ره)، معمار کبیر انقلاب با حجت الاسلام «عباس نصیری فرد»، رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی گفتگویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

امام خمینی(ره) برای مسجد چه جایگاه و کارکردهای تمدنی‌ای قائل بودند و بر چه راه هایی برای به فعلیت رساندن این کارکردها تاکید داشتند؟

دیدگاه امام خمینی(ره) درباره نقش و جایگاه مسجد همان نظر اسلام است همه تاکید ایشان بر این بود که مسجد به جایگاه اصلی خود بازگردد. در صدر اسلام حضرت رسول(ص) در مدینه حکومت اسلامی تشکیل دادند و در پی مرکز حکومت و دارالحکومه بودند لذا این مرکز را در مسجد ایجاد کرده و همه امور را در آنجا انجام می دادند.

بعد از آن و در طول تاریخ اسلام، هم در بین شیعه و هم در میان اهل سنت، مسجد محور همه فعالیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود. برای مثال همیشه بهترین مساجد و مساجد جامع در بازارها تاسیس می شدند و در سیر تمدن اسلامی یکی از امارات بسیار مهم و موردتوجه مردم مسجد بوده است.

این یعنی رویه ای که توسط پیامبر(ص) آغاز شد در تاریخ اسلام و در اوج تمدن اسلامی که از اواخر قرن چهارم شروع شد و تا اوایل قرن ششم ادامه داشت، مسجدمحور بود و بازار و حوزه علمیه و تفرجگاه و .. حول آن ساخته می شد.

به عبارت بهتر، همیشه مسجد در تمدن اسلامی محور بوده است و در مبارزات قبل از انقلاب اسلامی هم امام خمینی(ره) از طریق مساجد کار نهضت را شروع کردند و عمده مرکز تجمعات و برنامه ریزی جوانان انقلابی، مساجد بود حتی در دوران دفاع مقدس، محل تجمع و حمایت از جبهه ها و اعزام نیروها و بسیج مردم مساجد بودند.

هر جا مسجدمحور بودیم و مسجدمحور عمل کردیم، موفق شدیم، برای همین هم تاکید حضرت امام بر این بود که مسجد باید به جایگاه و کارکرد اصلی خود باز گردد و محور همه امور و برنامه ها باشد.

با توجه به افق انقلاب اسلامی در زمینه ساخت تمدن نوین اسلامی، امام خمینی(ره) برای تحقق این افق چه نقشی برای مساجد قائل بودند؟

در بحث تمدن اسلامی چه تمدنی که در قرون گذشته ایجاد شد چه برای تاسیس تمدن نوین اسلامی چون باید بر اساس اسلام و احکام و شریعت مقدس اسلام باشد، باید بر یک محور و جایگاه، نظرگاه عمومی مردمی و اجتماعات مردمی شکل بگیرد که دارای پشتوانه تمدنی باشد.

نمی توان تمدن اسلامی را به صورت بخشنامه ای و با دستور حکومتی ایجاد کنیم، در تمدن سازی نوین اسلامی مردم نقش مهمی دارند و باید امورات در شئونات تمدن سازی را به مردم سپرد، چنان که در دنیا سازمان های مردم نهاد ورود کرده اند و ما این سَمَن ها را در تمدن اسلامی داشتیم.

مردم باید بیایند و دخیل شوند و بسیاری از امور را بر عهده بگیرند، تمدن سازی دولتی و بخشنامه ای انجام نمی شود. وقتی مردم در بخش های مختلف اعم از نخبگان و متخصصان و دیگر اقشار را محور تمدن سازی می دانیم لذا به مرکزیت و محوریت نیاز داریم که این مرکز مسجد است و مردم از همه نحله ها و گروه های فکری و سلایق و علایق در آن حضور دارند. لذا در نگاه امام خمینی(ره) باید مسجد را مکانی برای مرجعیت مردم قرار دهیم یعنی مردم به مسجد رجوع کنند چراکه بسیاری از اتفاقات می تواند در مسجد رخ دهد که مقدمات تمدن سازی است.

مثال و مصداقی درباره این مرجعیت وجود دارد؟

برای مثال در هر محله ای مسجد قوی و امام جماعت قوی پایگاهی برای رتق و فتق بسیاری از امور است مثل راه اندازی صدوق قرض الحسنه و پاسخ به مشکلات مالی مردم، تاسیس بیمارستان و درمانگاه برای رفع مشکلات بهداشتی درمانی و ایجاد خیریه ها و کمک به ازدواج جوانان و حمایت از ایتام و افراد بدسرپرست و ... یعنی همه اقدامات حکومتی در مسجد و در سطحی کوچک در حال اجرا است، بسیاری از مساجد مشاورانی دارند که از طلاق و دیگر آسیب های خانوادگی جلوگیری می کنند. معتقدم مسجد در صورتی می تواند کارکرد تمدنی داشته باشد که به جایگاه خود باز گردد.

اگر بخواهیم مشکلات جامعه را حل کنیم و تمدن سازی را از لایه های ا جتماعی جامعه بالا ببریم باید مسجد کارکرد تمدنی داشته باشند یعنی پاسخگوی نیازهای مردم در امورات مختلف باشد.

امام جماعت در یک مسجد امام محله و منطقه و راهبر آن منطقه است و می تواند مشکلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و ... را حل کند اما این کارکرد تمدنی هنوز بالفعل نشده است.

آنچه مساجد و مسجدی ها در رزمایش مواسات وکمک مومنانه به محرومان انجام دادند چقدر از نگاه امام خمینی(ره) به کارکردهای مسجد تراز و تمدن ساز، الهام گرفته است؟

این رزمایش موفق مسجدی ها از کارکردهای تمدنی مساجد است، یعنی پاسخ به نیازهای جامعه در بستر مسجد که بر اثر اعتقاد مردم به مسجد و اعتمادشان به ارکان آن رخ می دهد.

بسیاری از مواقع شاید به افراد اعتماد نباشد اینکه مردم کمک های مادی و غیرمادی خود را به مساجد تحویل می دهند برای آن است که خود امکان راستی آزمایی ندارند و در مقابل به مسجد اعتماد و اعتقاد دارند.

از آن سو اگر هیئت امنا و روحانی مسجد اشراف لازم را نداشته باشند، نمی توانند کاری از پیش ببرند کارکردهای تمدن گرایانه مسجد به هیئت امنای قوی که منطقه را تحت پوشش داشته باشد و آن را در عرصه های فرهنگی، اقتصادی و ...رشد کند، وابسته است.

موتور محرکه هیئت امنا، امام جماعت متدین، پرکار و مومن است از معضلات ما در مساجد این است که امامت جماعت شغل دوم و سوم و چهارم امام است در حالی که امام جماعت باید یک ساعت قبل از اذان و یک ساعت بعد از نماز به مراجعات مردم پاسخ دهد.

متاسفانه نوع نگاه به مسجد توسط برخی ائمه و هیئت امنا، کارکرد تمدنی مسجد را تقلیل داده است اینکه پنج دقیقه قبل از اذان مساجد را بگشاییم و بعد از نماز بلافاصله درهای مسجد را ببندیم، صحیح نیست. در تمدن اسلامی مساجد 24 ساعته فعال بودند.

البته امام جماعت هم باید به لحاظ مالی تامین شود و هم و غمش اصلی اش مسجد باشد. بعضا به اندازه جمعیت یک شهر زیرمجموعه یک مسجد در کلان شهرها هستند این ظرفیت باید در مسیر تمدن سازی به کار گرفته باشد. مرکز رسیدگی به امور مساجد باید فعال تر عمل کند، امام جماعت کارمند و اداره ای به درد مسجد نمی خورد.

امام راحل تعبیری داشتند مبنی بر اینکه «مساجد سنگر است سنگرها را پر کنید» این بعد سنگر بودن مسجد به چه معنا است؟

مهمترین جنبه سنگر بودن مسجد، در بعد اعتقادی است یقینا دیدگاه امام این بوده است نه سنگر ظاهری.

ابتدا باید کار اعتقادی برای بچه های مسجد انجام داد، یعنی باید به لحاظ اعتقادی محکم و مستحکم شوند هم قبل و بعد از انقلاب به ویژه دوران جنگ بهترین نیروها ازجمله فرماندهان برجسته جنگ از مساجد برخاستند حتی در حوزه هنر و سینما سینماگران مذهبی بچه های مسجدی هستند یعنی از مسجد، تئاتر را شروع کردند.

این بعد سنگر بودن به لحاظ اعتقادی متاسفانه ضعیف شده چون این افراد مومن و متخصص در مساجد معدودند یا نیستند و برگزاری نشست های جذاب اعتقادی و معرفت شناسی کمتر شده است.

این فرمایش حضرت امام ناظر به این است که مسجد باید نسل آینده را به لحاظ اعتقادی محکم کند و آن را بسازد، خروجی مطلوب مسجد در گروی همین مسئله است. اگر جایگاه اعتقادی سنگر مسجد احیاء شود اتفاقات بزرگ و مهمی در جامعه اسلامی همچون تمدن سازی رخ می دهد.