نگاهی متفاوت به مسجد «نصیرالملک» شیراز

خبرگزاری شبستان - شیراز:

یکی از اماکن تاریخی شهر شیراز که شهرت جهانی دارد و در محله «اسحاق بیگ» در بافت تاریخی واقع شده است، مسجد «نصیرالملک» است که به دلیل استفاده از کاشیکاری رنگ غالب صورتی به مسجد «صورتی» نیز شهرت یافته است، شهرت این مسجد به حدی است که چندی پیش عکس آن روی جلد یکی از مجلات آمریکایی به چاپ رسید.

این مسجد یک اثر قاجاری است که ساخت آن از سال ۱۲۹۳ شمسی آغاز شد و ۱۲ سال به طول انجامید و اکنون در خیابان «لطفعلی خان زند» و کوچه‌ «نصیر الملک» قرار دارد.

در کنار این مسجد، مجموعه‌ای از شاهکارهای نصیرالملک وجود دارد که شامل حمام و خانه نیز هست و این بناها همچنان پابرجا و پررونق هستند که بانی ساخت آنها، «میرزا حسن‌علی خان نصیر الملک»، فرزند «میرزا علی اکبر قوام الملک»، بود و توسط استاد «محمد حسن معمار» بنا شده اند.

از خانه قدیمی «نصیرالملک» تنها تالار اصلی بنا و بخشی از حیاط اندرونی و بخش بیرونی و زیرزمین باقی مانده است که در چند قدمی مسجد قرار دارد.

مسجدی در میان اماکن مقدس جهان

مسجد نصیرالملک یک بنای شناخته شده جهانی است که در نعت گردشگری جهان نامدار است و حتی نشریه گردشگری معروف Condé Nast نام این مسجد را در لیست ۱۹ مکان مقدس جهان آورده است.

مسجد «نصیرالملک» که گردشگران خارجی با نام «مسجد صورتی» از آن یاد می کنند، پنجمین مکان مقدس پیشنهاد شده به ماجراجویان و تجربه‌گرایان سفرهای معنوی در گزارش این مجله گردشگری پرطرفدار است.

یک فضای ناب

اما مسجد صورتی که در همسایگی مسجد بزرگ شاهچراغ (ع) قرار دارد با بیش از 2 هزار متر مربع زیربنا امروز به عنوان یک جاذبه مطرح در دل بافت تاریخی شیراز گردشگران فراوانی را به خود جلب می کند و هنوز هم محل اقامه نماز است.

در ورودی مسجد با طاق‌نمایی بزرگ و دارای کاشیکاری‌ هفت رنگ مواجه می شویم و پس از ورود به حیاط با 2 شبستان شرقی و غربی برخورد می کنیم که خاص و دلنشین هستند.

طاق شبستان غربی بر فراز 12 ستون‌های سنگی قرار دارد که نمادی از 12 امام معصوم (ع) است و دارای هفت درگاه است که به صحن مسجد وصل می شوند.

کف این شبستان با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگی فرش شده است همین کاشی ها به دلیل رنگ خود باعث ایجاد حس خنک تر بودن این شبستان را القا می کند و شبستان غربی در تابستان مورد استفاده بیشتری قرار می گرفت.

اینجا همان مکانی است که با شیشه های رنگی خود تلالوی زیبایی از انعکاس نور خورشید به داخل شبستان فراهم می کند و موزه ای از هنر و رنگ را تلفیق کرده که مسافر را تشویق می کند از خواب صبح خود بگدرد تا اول صبح آنجا باشد و این زیبایی را ببیند.

اگر در میانه این بازی نور و رنگ، فردی بتواند فقط حواس خود را به عبادت و خدا معطوف کند، مسلمان واقعی است و حالا که گردشگر در حیرت این زیبایی قرار گرفته باید به او فرصتی داد تا به خودش بیاید و آماده بازدید از مکان تاریخی دیگری شود.

در شبستان شرقی اما با هفت ستون ساده دری به چشم می خورد که به یک چاه آب باز می‌شود که یک گاوچاه است و یک حوضچه و یک دالان نیز در همین جا وجود دارد که گفته می شود آب حوض حیاط از همین چاه تامین می شد.

شبستان شرقی دارای هوای گرمتری است و مورد استفاده زمستانی قرار می گرفت.

طاقی به شکل مروارید
 

ایوان شمالی این مسجد به طاق مروارید یا شاه‌نشین معروف شده است که با مقرنس کاری و کاشی هفت رنگ زیبایی رنگ ها را به تصویر می کشد و گردشگر و بازدیدکننده ای نیست که عکس یادگاری در کنار این زیبایی نداشته باشد.

نام مسجد «نصیرالملک» در سال ۱۳۵۸ با شماره ۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت می رسد و با اندکی پیاده روی، می توان به بازار معروف «وکیل» شیراز و حرم مطهر شاهچراغ (ع) رسید.

کلکسیون هنر و معماری

زیاده نگفته ایم اگر مسجد نصیرالملک را کلکسیون هنر و معماری توصیف کنیم:

یک راهنمای گردشگری با تجربه متعدد تورگردانی در این مسجد می گوید: اینجا فقط یک مسجد نیست بلکه کلکسیونی از هنر و معماری، مکانی برای تدریس، عبادت، زیارت امامزاده و ... است.

«زهرا حسن زاده» می افزاید: وقتی برای مسافر از زیبایی ها این مسجد و اینکه معمار بخاطر دستور صاحب مسجد مجبور شد چند فاکتور مهم در معماری مسجد را به سختی جور کند، شگفت زده می شود.

وی اضافه می کند: در تمام این مسجد از اکسید طلا استفاده شده است که در اصل قرمز دارد اما با سایه روشن هایش به رنگ صورتی دیده می شود و علت انتخاب آن رنگ در معماری مسجد، دریاچه صورتی مهارلو است.

حسن زاده تاکید می کند: بدین ترتیب، معمار استفاده نکردن از طلا و استفاده از رنگ صورتی به جای رنگ های با تم آبی و سبز را که از اصول معماری مساجد است را نقض می کند.

وی با اشاره به وجود یک پیچ در مسجد بیان می کند: در معماری مسجد برای راحتی نمازگزاران، همیشه در ورودی، حوض و محراب را در یک راستا و روبروی هم قرار می دهند تا جهت قبله را مشخص کند ولی به خاطر موقعیت این مسجد، یک پیچ در این مسیر افتاده است.

حسن زاده ادامه می دهد: وجود تصاویر کلیسا در مسجد نصیرالملک، تعبیه درکوب زنانه و مردانه و مقاوم سازی دیوار مسجد در مقابل زلزله با استفاده از تکه های چوب از خلاقیت های معماری به کار رفته در آن است.

امامزاده ای در مسجد صورتی

یکی از دلایل ساخت این مسجد در این محل و دوچندان شدن زحمت معمار در احداث بنا، وجود امامزاده «زنجیری» در آن است که قدمت آن با چاه مسجد همزمان است:

حسن زاده با تاکید بر خواست «نصیرالملک» برای احداث مسجد در کنار این امامزاده می گوید: نام این امامزاده برای گردشگران جالب و حیرت انگیز است و وجه تسمیه این است که مردم در قدیم با زنجیر خود را به این امامزاده دخیل می بستند و تا حاجت روا نمی شدند این زنجیر باز نمی شد.

وی ادامه می دهد: حتی اگر فردی دچار غضب مردم قرار می گرفت سریع خود را به این امامزاده می رساند و دخیل می بست و در امان بود و تا عفونامه را از مردم نمی گرفت از آنجا بیرون نمی آمد.

گفتنی است، امامزاده سیدجلال ‌الدین ‌بن زین‌العابدین(ع) معروف به امامزاده زنجیری یکی از بقاع متبرکه شناخته شده شیراز است که گفته می شود، «نصیرالملک» به علت اعتقاد فراوان به این امامزاده، متهمان را در آنجا زنجیر می‌کرد و اگر زنجیر پاره می‌شد، علامت بی‌گناهی شخص خاطی به‌حساب می‌آمد و در غیر این صورت، گناهکار شناخته می‌شد.

این زنجیر در حال حاضر در بالای سردر ورودی حیاط آستان این امامزاده آویزان است.

گزارش: محسن تورع