بررسی نقش مسجد در افزایش ازدواج جوانان/معرفی الگوهای موفق رسالت مساجد باشد

 خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد،به همت و میزبانی پژوهشکده مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی دانشگاه شاهد، در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی آسیب‌های اجتماعی چهارمین نشست با موضوع «نقش مسجد در افزایش ازدواج جوانان»به صورت مجازی برگزار شد.

در این نشست که حجت‌الاسلام رضا رؤیت، مدیر عامل بنیاد ملی خانواده. حجت‌الاسلام حجت‎الله ذاکر، معاون فرهنگی اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد و رضا شریفی، زوج‎ درمانگر و مشاور ازدواج و خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع)، حضور داشتند به بررسی مسائلی چون ازدواج در کشور از منظر آمار، علل و عوامل کاهش ازدواج در ایران، نقش مسجد در افزایش ازدواج و تجارب موفق مساجد در ازدواج جوانان پرداخته شد.

در آغاز گفتگو حجت‌الاسلام رؤیت در پاسخ به این پرسش که ازدواج در کشور ایران از منظر آمار چگونه است؟، پاسخ داد: کشور ایران از دهه ۱۳۵۰، دهه ۱۳۶۰ و دهه ۱۳۷۰ شاهد یک نوسان و کاهش جمعیتی بوده و در کل، یک نسبت مناسبی در سالیان متعدد دیده نمی‌شود. یکی از مسائلی که ما دچارش شدیم این است که تحلیل درستی از آینده نداریم و نمی‌دانیم که امسال نسبت به سال‌های قبل چطور است. در هر حال، شاهد این هستیم که ازدواج جوان‌ها که از سال ۱۳۸۹ به اوج خودش رسید که ۸۰ تا ۹۰ هزار ازدواج بوده و حاصل ازدواج‌های دهه شصتی هاست در سال ۱۳۹۸ به ۵۹۲ هزار ازدواج رسیده است. دو چیز نگران کننده است. اول اینکه جامعه‎ی مجردین چیزی بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر است. دختر و پسر در سن ازدواج و این برای کشوری که دارای هشتاد میلیون نفر جمعیت است عدد خوبی نیست. مسئله دوم که نگران کننده است؛ سن ازدواج است. میانگین ازدواج در پسرها ۲۷ سال و در دخترها ۲۲ سال است و این آمار در تهران در دخترها به ۲۷ یا ۲۹ سال هم می‌رسد. خارج شدن از سن ازدواج پیامدهایی را در پی دارد که از آن جمله می‌توان به تأثیرگذاری در استحکام و کیفیت خانواده اشاره کرد. البته این قصه در مقایسه با جامعه بین الملل وضعیت بدی نیست مخصوصاً وضعیت کشورهای غربی، اروپا و آمریکا.

در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام ذاکر در پاسخ به پرسش اول (ازدواج در کشور ایران از منظر آمار) این طور بیان کرد: تنها نکته‎ قابل دقت در بحث آمار، آسیب شناسی پیرامون آن است. علل و عواملی که باعث این آمار شده ناشناخته است. در ایران به ذائقۀ مخاطب دقت نمی‌شود و در رابطه با آسیب‎ شناسی موانعی را ذکر می‌کنیم که گاهی نسبت به جامعۀ آماری ما حداقلی است. این را به کل جمعیت سرایت می‌دهیم. ما قشر خاکستری را هم بعضاً در آمار مباحث فرهنگی رها کردیم. مسائل اقتصادی مانند: مسکن، شغل و … برای همه مسئله نیست و این به نوع نگاه ما به مسئله ازدواج بر می‌گردد. اگر بخواهیم نگاه جامع و کاملی داشته باشیم باید همۀ عوامل را در نظر بگیریم.

شریفی در پاسخ به پرسش اول، (ازدواج در کشور ایران از منظر آمار) یادآور شد: یک سیر نزولی داریم در ازدواج و آمارها حاکی از این است که میزان ازدواج، تقریباً ۴۰ درصد کم شده است و این زنگ خطری است در کشور ما، هر چند اِبا می‌کنم که کلمه بحران و یا فاجعه را به کار ببرم. نکته دومی که باید متذکر شوم این است که ممکن است گفته شود تحلیل وضعیت ازدواج کشورمان هر چند نگران کننده است ولی در مقایسه با کشورهای غربی مثبت ارزیابی می‌شود؛ زیرا آمار ازدواج در کشورهای اروپایی و آمریکا بسیار پایین است. این قیاس اشتباه است! زیرا این تغییر در کشور ما در یک دوره کوتاه اتفاق افتاده ولی در کشورهای غربی از دوره رنسانس و به مرور زمان اتفاق افتاده است و این تغییر کوتاه مدت در ایران بسیار نگران کننده است. نکته سوم راجع به آمار، این است که این بخشی از فاجعه است. آمارها به دو شکل است. یکی راجع به ریزش ازدواج و دیگری راجع به پایداری ازدواج. مخاطرۀ بعد این است که در یک سوم ازدواج‌های باقی مانده، رضایت زناشویی وجود ندارد. آمارها بیانگر وجود ۱۴ میلیون افراد آمادۀ ازدواج است که حدود ۱۳ میلیون آنها ازدواج اول هستند و ۱ میلیون باقی مانده بیوه زنان و مردانی هستند که نیاز به ازدواج مجدد دارند. وقتی عدم ازدواج و عدم پایداری ازدواج اتفاق می‌افتد یک نوع آسیب اجتماعی شکل می‌گیرد.

شریفی در ادامه پاسخ به پرسش اول بیان کرد: افرادی که به هر عللی دیر ازدواج می‌کنند؛ به سمت ازدواج کاذب و یا ازدواج سفید (ازدواج بدون تعهد) کشیده می‌شوند. فرصتی برای زوجین برای ایجاد پایداری در ازدواج اتفاق نمی‌افتد و فرزندآوری زوجین دچار مشکل می‌شود. در پاسخ به این پرسش، که علل و عوامل کاهش ازدواج در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در ابتدا شریفی بیان کرد: یک بخش آن مربوط به مراحل و عوامل ازدواج است و بخش دیگر مربوط به موانع ازدواج. موانع ازدواج هم خودش، به موانع منطقی و غیر منطقی تقسیم می‌شوند. در حوزه عوامل ازدواج، اگر سیر ازدواج را در نظر بگیریم. سیر اول آن تمایل به ازدواج است که در کشور ما از ۱۵ تا ۳۹ سالگی در نظر گرفته می‌شود. از نظر روان شناختی در حال حاضر میل به ازدواج در کشور ما وجود ندارد.

در ادامه شریفی با بیان مراحل شکل‎گیری ازدواج که عبارتند از: انگیزه و تمایل، آشنایی و جذب شدن، تصمیم‎گیری و انتخاب، آمادگی و اطمینان (نامزدی)، عقد و پیمان زناشویی و رضایت و پایداری ازدواج این طور بیان کردند که در همه این مراحل، دچار مشکل هستیم. عدّه‌ای انگیزه ازدواج ندارند؛ عدّه‌ای فرد مورد نظرشان را پیدا نکرده‌اند؛ عدّه‌ای در دوره نامزدی به مشکل می‌خورند و عدّه‌ای نیز بعد از عقد.

وی در ادامه به بررسی موانع ایجاد انگیزه ازدواج پرداخت و یادآور شد: یکی از موانع موجود، مشکلات اقتصادی است. کار، مسکن و… اگر شما نوسان ازدواج را نگاه کنید در دوره‌هایی که رفاه اجتماعی فراهم بوده ازدواج‌ها بهتر بوده است. مشکل اقتصادی هم مانع ازدواج است و هم باعث تأخیر در ازدواج.

وی با ذکر دلایل غیرمنطقی برای عدم تمایل به ازدواج، متذکر شد دلایلی چون: ترس از ازدواج، که علت روان شناختی آن، ترس از محدودیت پذیری است. ترس ناشی از ازدواج‌های تلخ و ناکام، ترس از طلاق، ترس از صیانت و اعتماد سازی، بودن فرصت‌های رقیب ازدواج، همچون روابط بدون تعهد، می‌تواند از جمله دلایل غیرمنطقی عدم تمایل به ازدواج باشد.

حجت‌الاسلام ذاکر در ادامه پاسخ به پرسش دوم (ارزیابی علل و عوامل کاهش ازدواج)، حل مشکلات و موانع مطرح شده توسط شریفی را مسجد دانست و یادآور شد که اگر عزمی راجع به حل این مشکلات وجود داشته باشد، مسجد می‌تواند کارگشا باشد. یکی از کارهایی که مسجد می‌تواند در آن نقش ایفا کند بحث آگاهی بخشی راجع به ترس از ازدواج و موارد ذکر شده‎ی دیگر است.

وی در ادامه بیان کرد: اگر نگرش افراد نسبت به مقولۀ ازدواج تغییر یابد؛ جوان برای ازدواج همۀ سختی‌ها را به جان می‌خرد. تا نگاه اصلاح نشود و تعهد ایجاد نشود موانع به صورت زنجیره‌ای دست و بال جوانان را خواهد بست. وقتی نگاه به ازدواج تصحیح شد اگر در مسیر موانعی هم بوجود بیاید بر طرف خواهد شد. با نگاه تعبدی و معنوی به ازدواج، مشکلات برطرف و دست اندازها مرتفع خواهد شد. پس اولین کار مسجد اصلاح نگرش است.

وی در ادامه با نظر به نقش مسجد بیان داشت که ضرورت ازدواج باید تبیین شود. ما در همۀ مواقع برای حل و بر طرف کردن مشکلات و موانع راهنمایی و رانندگی و امثال آن تابلوهای مختلف در سطح شهر و جاده‌ها می‌بینیم ولی راجع به ازدواج نه. اگر ما در مقولۀ ازدواج همین هشدارها را بدهیم بسیاری از مشکلات قابل حل است. یکی دیگر از کارکردهای مسجد، تبیین ضرورت ازدواج و مشکلات عدیده‌ای است که در صورت عدم ازدواج، حتی در حوزه اجتماعی و فرهنگی رخ می‌دهد.

نکته دیگری که به نظر می‌رسد مسجد می‌تواند به آن بپردازند و در مساجد کشور این کارکرد اجتماعی مغفول مانده، معرفی دو جوانی است که تمایل به ازدواج دارند. مسجد می‌تواند با یک رویکرد درست و یک روند منطقی افرادی را به یکدیگر معرفی کند.

حجت الاسلام ذاکر یکی از رسالت‌های دیگر مسجد را ارائه الگوهای موفق دانست و بیان کرد: دکتر شریفی اشاره کردند به ترس از طلاق و … ما باید از طریق مساجد الگوهای موفق در ازدواج را به جوان‌ها معرفی کنیم و بعد بیان کنیم علت موفقیت آنها چه بوده است. زوج‌هایی را که از نظر پایداری در ازدواج، تأمین عاطفی همدیگر و… موفقند را امام جماعت و یا هیئت امنا مساجد دعوت کنند و در جلسات معارفه‌ای، معرفی کنند.

وی یکی دیگر از رسالت‌های مسجد را ترویج ازدواج آسان دانست و متذکر شد: بحث ترویج ازدواج آسان را می‌توانیم در مساجد داشته باشیم. بعضی اوقات جوانهایی به مسجد مراجعه می‌کنند که تمایل به ازدواج دارند. مسئولیت پذیرند ولی مراجعه می‌کنند به شخصی که پدرش جز نمازگزاران است و آن شخص از آن جوان راجع به شغل و مسکن سوالاتی می‌پرسد و وی را منصرف می‌کند. مدیریت ازدواج آسان در مسجد باید سازماندهی شود. یکی از موارد ترویج ازدواج آسان، ترغیب خیرین است به بذل مال جهت ازدواج جوانان. ما می‌توانیم نگاهمان را از بحث اطعام ببریم به طرف خدمات اجتماعی که یکی از آنها ازدواج است.

حجت‌الاسلام ذاکر در پایان سخنانشان از جمله کارکردهای مسجد در امر ازدواج را خدمات مشاوره‌ای به زوجین و آموزش آنها در این زمینه دانست و یادآور شد: اگر اینگونه کارکردهای اجتماعی در مساجد رونق پیدا کند درصدی به ازدواج جوانان افزوده می‌شود.

حجت‌الاسلام رؤیت در پاسخ به این پرسش که نقش مسجد را در افزایش ازدواج جوانان چگونه ارزیابی می‌کنید با اشاره به وجود سه محور جدی در رابطه با نقش مسجد این طور بیان داشت که:

۱. گفتمان سازی: مجموعه عناصر مسجد باید به کار گرفته شود. بحث وعظ و خطابه، کلاس‌های مشاوره، آموزش قبل از ازدواج، معرفی محصولات و آثار اثرگذار در بحث گفتمان‎ سازی، معرفی الگوهای موفق ازدواج، بکارگیری فعالان و ریش سفیدان و....

۲. تسهیل‎گری: واسطه‎گری را شما در نظر بگیرید. یکی از علل جدی در تأخیر ازدواج هم کُفو‎یابی است که ممکن است از ۱ تا چند سال طول بکشد. کار واسطه‏گر توجیه فرد و یا خانواده‏ی فرد است جهت ترغیب به ازدواج. یک بخش دیگر تسهیل‏گری تهیۀ جهیزیه است. اگر در مساجد، زیرساخت‌ها وجود داشته باشد می‌تواند در ازدواج، تسهیل بوجود آورد.

۳. عناصر سازمانی: توانمند‎سازی عناصر واسطه‏گری در مسجد، ارائه راه‏کار اعتماد به واسطین، ایجاد گروه‌های حکمیت جهت ازدواج و حل مشکل خانواده‌ها. سازماندهی عناصر حوزه‌های ذکر شده اعم از اساتید، مشاورین و… و ارتباط با مردم از این طریق و حذف هزینه‌های گزاف. هم یاری و پشتیبانی از خانواده هم می‌تواند زیر ساختی باشد در سازماندهی عناصر.

در ادامه بحث دکتر شریفی در پاسخ به پرسش نقش مسجد در افزایش ازدواج بیان داشتند؛ وقتی ما راجع به عمق مشکل فکر می‌کنیم به این نتیجه می رسیم که مدیریت بحران باید گسترده باشد. بعضی‌ها فکر می‌کنند که این یک نگاه دولتی است در حالی که این طور نیست و اگر دولتی شود مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

وی یادآور شد: با توجه به عمق مسئله، ما باید همۀ ظرفیت‌ها را نگاه کنیم هر چند بر این باوریم که دولت باید با حل مشکلات اقتصادی زمینۀ ازدواج را فراهم کند. پایگاه مسجد، یک پایگاه غیر دولتی و مؤثر در ازدواج است. در حوزه ازدواج، مداخلات مکان‌های مذهبی در غرب خیلی زیاد است. مکان‌هایی مثل کلیسا در حوزۀ زوج ‏درمانی، آماده سازی افراد برای ازدواج، دخالت دارند. در کشور ما هم این ظرفیت‌های ارزشمند وجود دارد و من هم قبول دارم که پایگاه مسجد بسیار می‌تواند اثر بخش باشد. در حوزه‌های انگیزه ازدواج، هم سان‎ یابی، تسهیل ازدواج، تربیت کودک و… می‌توان از ظرفیت مساجد استفاده کرد.

این پژوهشگر تصریح کرد: وقتی ما از مسجد به عنوان یک پایگاه معنوی صحبت می‌کنیم و به تجارب کشورهای دیگر که آنها هم مشابه چنین مداخلاتی داشتند نگاه می‌کنیم، هدفمان مقایسه نیست؛ بلکه بررسی تجارب دیگر کشورهاست که در این زمینه چه تجاربی وجود دارد و چه استفاده‌ای از این تجارب می‌شود کرد. طبیعی است که متناسب با کشور ما، متناسب با فرهنگ بومی این مداخله انجام می‌شود. فرهنگ کشورهای غربی طوری است که ازدواجشان در کلیسا انجام می‌شود و بعضی هم این طور نیستند و فرهنگ ازدواج در کلیسا برای بعضی اتفاق می‌افتد و یک چیز قانونی و الزامی نیست و به عنوان تشریفات ازدواج آنها محسوب می‌شود. ولی در کشور ما (ایران) بافت فرهنگی ما اجازه ازدواج به آن شکل را شاید به جهت حرمت مسجد نمی‌دهد. موضوع، ظرفیت مساجد و کمکی است که مسجد می‌تواند داشته باشد و همین طور ظرفیت مسجد در بخش‌های دیگر.

وی در زمینه‌ی نگرش محدود جامعه به مساجد یاد آور شدند. وقتی در مورد مسجد صحبت می‌کنیم یک نگرش محدودی در مورد مسجد وجود دارد و آن این است که مسجد محل عبادت است. این نگرش باید اصلاح شود.

جناب آقای دکتر شریفی در ادامه و در پایان این بخش از سخنان خود، ضمن بیان اصلاح نگرش مردم جامعه نسبت به مساجد بیان داشتند؛ برای ایجاد سازو کارهایی مانند تسهیل ازدواج و … باید ساز و کارهای یک خدمات حرفه‌ای و کاربردی به صورت استاندارد فراهم شود.

حجت‌الاسلام ذاکر در پاسخ به پرسش نقش مسجد در افزایش ازدواج، بیان داشتند؛ نکته‌ای که حائز اهمیت است در بستر سازی، این است که این نگرش باید در خود فعالین مسجد هم تصحیح شود که مساجد فقط کارکرد عبادی ندارد و به نظر وحدت حوزه و دانشگاه در تبیین این مسئله خیلی می‌تواند مفید فایده باشد.

وی مطالبه‎گری جوانان از مسجد را باعث بروز نقش مسجد در زمینه سازی جهت ازدواج دانسته و یادآور شدند؛ احساس من این است که عدم مطالبه‎گری جوانان در فراهم سازی بستر مناسب در مساجد جهت افزایش ازدواج باعث شده که این موانع وجود داشته باشد، لذا اولین مقدمه بستر سازی، بحث گوشزد کردن، هشدار دادن و پیدا کردن افراد، نسبت به ضرورت پرداختن به مساجد در این زمینه است.

در ادامه وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجارب موفق چه راه‌هایی برای گسترش نقش مسجد در زمینه افزایش ازدواج پیشنهاد می‌شود؟ این گونه پاسخ دادند که: در رابطه با تجربیات باید گفت تجربه‌هایی جسته و گریخته داریم. مثلاً در شهر تهران مسجدی داریم که اتاق عقدی را راه‏ اندازی کرده است و در بحث تسهیل‎گری و واسطه‎گری در ازدواج فعال است ولی تبدیل به یک جریان نشده است.

حجت‌الاسلام رؤیت نیز در پاسخ به آخرین پرسش پژوهشکده در زمینه نقش مسجد در افزایش ازدواج بیان کرد: به نظرم لوازم و بسترها در همان سه بخش است (گفتمان سازی، تسهیل گری، عناصر سازمانی) و با توجه به اینها یک سری زیر ساخت‌ها مساجد نیاز دارند که بشود به امر ازدواج پرداخت که در بعضی مساجد این زیر ساخت‌ها فراهم شده است. بحث کادر و نیروی انسانی ماهر و مؤثر، بحث توجه به آسیب‌های احتمالی که می‌تواند وجود داشته باشد.

وی با اشاره به طرح‌های موفقی چون طرح با هم در بهشت، طرح هر مسجد یک جهیزیه، طرح تعالی خانواده و طرح تجربیات واسطه‏گری در آخر سخنان خود عنوان داشت: اگر ما بتوانیم امام جماعت مسجد و نیروهای کارکردی را خوب انتخاب کنیم شک نکنیم که مسجد می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

شریفی نیز در پایان سخنان خود و در پاسخ به پرسش آخر، یادآور شد که در این حوزه مداخلات مسجد باید در سه سطح تعریف شود.

۱. سطح راهبردی و کلان، چون وقتی تبدیل به یک موضوع ملی می‌شود، باید در سطح سیاست‏گذاری و هدف‏گذاری، تمهیدات لازم به کار گرفته شود.

۲. سطح مدیریتی، جذب و سازماندهی و نیز بستر سازی، که در حوزه سیستمی و روشی باید به کار ببریم که سطح مهمی از کار هست. به نظر می‌رسد که اگر ما آن تجارب موفق را داشتیم و با توجه به آن موضوعی که تحت عنوان همیاران مساجد مجموعۀ آقای رؤیت دنبال می‌کردند اگر راجع به آن تجربه یک بازبینی و آسیب‎ شناسی صورت گیرد و در واقع از آن پایلوت، یک استفاده‌ای بکنیم که در حوزۀ سیاست‎گذاری و هدف‎گذاری و هم در حوزه مدیریت، اگر اشکالاتی وجود داشته اصلاح و بازاندیشی شود. در این صورت، گام بعدی و سطح بعدی آغاز می‌شود.

۳. مداخله در سطح خرد و عملیاتی کردن طرح‌ها و برنا مه‌ها. اگر ما از نظر مراحلی تا سطح دوم را پیش رفته باشیم در واقع الان باید در سطح خرد و مداخلات و عملیاتی کردن این خدمات در سطح ملی باید پیش بینی کنیم و در این سطح باید عمل کنیم.

در ادامه حجت‌الاسلام رؤیت بیان کرد: بر اساس مدل‌های نه تنها دینی، بلکه بین المللی در حوزه مسجد، یک طرحی را آقای دکتر شریفی داشتند مبنی بر اینکه پشتیبان در حوزۀ خانواده در بستر مسجد کیست؟ چه شرح وظایفی دارد؟ چه کار باید بکند؟ چگونه ما او را شناسایی کنیم؟ چگونه او را در پیاده ‎سازی محورهای آموزشی و درسنامه ها و … توانمند کنیم؟ این کار، حدود ۶ ماه تا ۱ سال طول کشید؛ ما این طرح را در حدود ۲۵ تا ۳۰ مسجد از مساجد شهر تهران به صورت پایلوت انجام دادیم و افرادی شناسایی شدند، آموزش داده شدند، فعال شدند، پشتیبانی شدند و در نهایت شاهد این بودیم که در آن سال که حدود هفتصد زوج را تحت پوشش قرار دادند (البته با پیوست آموزش و مشاوره‌هایی که ارجاع داده می‌شد توسط همیاران) طلاق بین این هفتصد خانواده‎ زوج جوان به ۳ عدد کاهش پیدا کرد که اگر این را می‌خواستیم در جامعۀ ۷۰۰ نفرۀ بیرونی مقایسه کنیم می‌بایست بیش از ۲۵ تا ۳۰ طلاق می‌داشتیم در حالی که در این طرح که در بستر مسجد و با محوریت این همیاران، به پیوست آموزش و مشاوره انجام گرفت؛ شاهد کاهش ۱۰ برابری طلاق در جامعه مخاطب بودیم. این نشان از این دارد که مسجدهای ما، به شدت ظرفیت دارند. اگر به روش‌های علمی و آکادمیک و دقیقی از این بسترها استفاده کنیم، قطعاً می‌توانیم نه تنها ازدواج‌ها، بلکه طلاق‌ها را هم مدیریت و کنترل کنیم.

حجت‌الاسلام رؤیت در آخر جلسه در پاسخ به این پرسش که سازوکار مداخله مردم یا محله با مسجد چگونه می‌تواند باشد و آیا الگویی را می‌توان ارائه داد؟ این طور پاسخ دادند که ما تجربیات خیلی خوبی در این زمینه داریم هر چند که به شدت محدود است و حاصل سلیقه، ذوق و ابتکار عمل ائمه جماعاتی است که در مساجد مستقر هستند. بله، این شدنی است و مصادیق خوبی هم دارد و شاید هم تبدیل به یک مدل قابل توسعه شده باشد و لکن هم ضرورت دارد و باید اتفاق بیفتد. بخشی از مساجدی که توسط بنیاد علوی و سازمان تبلیغات اداره می‌شود فعالیت‌های خیلی خوبی را در مورد امام مسجد و مسجد محله شروع کرده که در آنجا شاهد توسعه و گسترش مدل‌های کوچک هستیم. مردم در همه مسائلشان به مسجد رجوع می‌کنند از کار آفرینی گرفته تا حل مسائل و دعاوی و حتی بخشی از آموزش و اثر آنها خیلی بیشتر بوده و هست. لذا هم تجربیات خوبی داریم و هم این تجربیات در برخی از مساجد در حال گسترش است.

در دنباله وی در پاسخ به آخرین پرسش که گفته می‌شود برخی از روحانیون از آمال و آرمان‌های خود عقب نشینی کرده و تمکین به مسجد و امامت مسجد و تبلیغ را رسالت اصلی خود نمی‌دانند. علمای قدیم و کسانی مثل آیت‎الله مجتهدی تهرانی و آقا مجتبی، محل رجوع و امید گروه گسترده‌ای از مردم بودند و با مسجد همراه می‌شدند در حالی که سوای زیرساختارهای مادی، ابعاد معنوی و امامت مساجد می‌تواند رابطه بین محله- مردم و مسجد را تقویت کنند. بیان داشتند.

وی افزود: بله این نکته دقیقی است و آقای ذاکر هم اشاره کردند. من به دلایل کاری ندارم که چرا فاصله گرفتیم. بالاخره حجم انبوهی از شرح وظایفی که در این زمان برای یک روحانی تعریف شده به عنوان مثال عرض می‌کنم، بسیاری از پست‌ها در دستگاه‌های دولتی نیاز صرفاً به روحانی دارد و باید یک روحانی باشد و از طرف دیگر فضاهای پژوهشی که ایجاد شده است. در واقع اینقدر الان بر دوش روحانیت و حوزه‌های علمیه مسئولیت و وظایفی گذاشته شده که یک مقدار فاصله ایجاد کرده بین ما و مسجد که یکی از بزرگترین و اصلی‌ترین پایگاه‌ها بوده. انشاء‎الله که با همت بزرگان و صاحب نظران این اتفاق بیفتد و مسجد با امامت واقعی خودش، به آن جایگاهی که در شأنش هست برسد.