مسجد صاحب الزمان(عج)؛ بنایی بی‌نظیر از دوره قاجار

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد خان( صاحب‌الزمان(عج))، مسجدی تاریخی واقع در بازار تجریش است.

موقعیت قرارگیری مسجد در بازار به گونه‌ای است که از شمال و غرب به مرکز خرید قائم، از شرق به کوچۀ بعثت، و از جنوب به راسته بازار تجریش محدود می‌شود. با وجود اینکه مسجد خان( صاحب الزمان(عج)) در بازار واقع شده است، اما مؤلفه‌های مساجد بزرگی را که در مراکز کسب ‌و کار شهر ساخته می‌شوند، ندارد.

از نام دقیق بانی مسجد و تاریخ ساخت آن آگاهی روشنی در دست نیست، اما این‌ قدر دانسته است که اهداکنندۀ زمین مسجد فردی مشهور به «خان» بوده است. پس از وی فردی به نام کربلایی اکبر شاکری تولیت مسجد را بر عهده گرفت. سپس حاج ابوالقاسم عرفانی، نوادۀ کربلایی شاکری، که از کسبۀ بازار تجریش بود و دکانی در نبش مسجد داشت، عهده‌دار تولیت مسجد شد. با توجه به گزارشهای شفاهی، قدمت مسجد را می‌توان به اواسط دورۀ قاجار بازگرداند.

بنای مسجد در ابتدا به‌صورت ساختمانی یک‌طبقه به همراه زیر زمین بود که سطح آن کمی پایین‌تر از تراز بازار قرار داشت. مصالح اولیۀ بنا را خشت، سنگ، گچ و آهک تشکیـل می‌داد. زیر بنـای مسجـد در حـدود ۱۲۰متر و مساحت حیاط آن ۱۵ متر بوده است.

 وسط حیاط حوض کوچکی وجود داشت که آب آن از قنات تأمین می‌شد. ورودی مردان در داخل بازار، و ورودی بانوان داخل کوچۀ بعثت قرار داشت. طبقۀ همکف مشتمل بر اتاقی بود که به همراه حیاط آن، تابستانها مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین زیرزمین مسجد در فصل سرما برای برپایی نماز جماعت و دیگر مناسک کاربری داشت.

وضعیت کالبدی و کیفیت مسجد تا ۱۳۷۷ شمسی، همچنان بدین شکل بود تا اینکه در این سال، متولیان مسجد تصمیم گرفتند که بنا بازسازی شود. این عملیات بیش از ۳ سال به طول انجامید و در پایان بازسازی، نام مسجد خان به مسجد صاحب‌الزمان تغییر یافت.

هم‌اکنون ساختمان مسجد دارای دو طبقه و یک زیرزمین است. سطح مسجد از تراز بازار در حدود ۵/ ۱ متر بالاتر است. طبقۀ همـکف بـا مسـاحت ۱۲۰ مـتر شامل یک شبستان و آبدارخانه است.

این شبستان با وسعت ۹۰ مـتر به آقایان اختصاص یافته است. همچنین در جبهۀ شرقی شبستان، پلکانی قرار دارد که به زیرزمین و طبقۀ فوقانی مرتبط می‌شود. طبقۀ دوم مساحتی در حدود ۵۰ مـتر دارد و مختص بانوان است.

در ضلع جنوبی شبستان زنانه، دو اتاق برای اسکان خدمه و یک آبدارخانه واقع شده است. در زیرزمین مسجد آشپزخانه، سالن پذیرایی، سرویسها و وضوخانه قرار دارد. مساحت زیرزمین ۱۰۰ مـتر است و در ایام ماه مبارک رمضان از سالن آن برای پذیرایی از روزه‌داران استفاده می‌شود.

درهای ورودی مسجد در همان جبهه‌های سابق قرار دارند، با این تفاوت که درِ ورودی مردانه در وضعیت فعلی، چند پله بالاتر از کف بازار قرار دارد. به‌سبب محصورشدن ساختمان مسجد در املاک مجاور، بدنه فاقد تزیینات خارجی است؛ فقط می‌توان به تزیینات درِ ورودی مردانه اشاره کرد که به‌صورت گرههای منبت‌کاری است.

تزیینات داخلی بنا بیشتر در محراب مسجد به چشم می‌خورد. در سرتاسر محراب آن آیاتی از قرآن کریم، کاری از محمد نیکوحرفیان کاشی‌کاری شده است. همچنین مسجد دارای یک گنبد است که سطح خارجی آن با ورقه‌های فلز پوشیده شده، و بر ساقۀ آن شماری نورگیر به‌منظور تأمین روشنایی شبستان تعبیه گردیده است.