هیچ مرکزی در جامعه‌پردازی ظرفیت مسجد را ندارد/مسجدمحوری، رمز تمدن‌سازی است
خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد- آمنه مستقیمی: نهضت بازگشت به مسجد با پرچمداری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعتقاد و اهتمام جدی دولت آیت‌الله رئیسی به مسجدمحوری در امر اصلاح و بازسازی فرهنگ، این روزها به سرخطی مهم در فضای مسجدی کشور تبدیل شده است، اتفاقی مبارک که بررسی چیستی، چرایی و برکات آن دستمایه گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین «محمدعلی لیالی»، استاد سطوح عالی حوزه علمیه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی قرار گرفته است و مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
آیا می‌توان برای نهضت بازگشت به مسجد و احیای کارکردهای این نهاد دینی، پشتوانه‌های مستند از قرآن و روایات یافت و با استناد به آنها این مسیر را طی کرد؟
بنابر نگاه قرآن و روایات، مسجد در جامعه اسلامی محوریت دارد چنان که تعبیر مسجد، مساجد، مسجدالاحرام، مسجدالاقصی و مانند آن 28 مرتبه در قرآن آمده شده است؛ در لسان قرآن از دو مسجد یاد می‌شود: مسجدی که بر تقوا بنا شده «أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى» و در مقابل مسجدی که ضرار و محل ضرر است!
درباره اهمیت مسجد باید گفت: زمین از مسجدالحرام که بزرگ‌ترین و برترین مساجد است، گسترش یافت این مسجد در میان امت‌های گذشته و پیراوان ادیان الهی جایگاهی ویژه داشته و در عصر بعثت و طی 13 سال حضور پیامبر(ص) در مکه نیز محور جامعه اسلامی بود و پس از هجرت و تاسیس مدینه النبی(ص)، باز هم نخستین اقدام پیامبر(ص) تاسیس مسجد بود.
علاوه بر این، در سخنان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بارها بر محوریت و جایگاه مسجد تاکید شده و بسیاری از تاکیدات درباره بنای مسجد، اعتکاف در مساجد، قداست مسجد و آداب حضور در آن و دیگر بحث‌های حدیثی و فقهی درباره مسجد، در سخنان رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) آمده است.
چه عواملی به نهضت بازگشت به مسجد ضرورت می‌بخشد، این نهضت چه کارکردهایی از مسجد را احیاء می‌کند؟
بنابر آموزه‌های قرآن و روایات، مسجد تا آخرالزمان محور جامعه اسلامی است و مساجد متعلق به خدا هستند: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ»؛ محراب مسجد، محور رسیدن به خدا، قرب و عبادت است. مسجد فقط یک مکان عبادی نیست بلکه باید در کنار عبودیت و اقامه نماز و اعتکاف، محوریت و مدیریت جامعه را عهده‌دار و محل رهبری و راهبری جامعه باشد، در این صورت، مسجد جامع است.
علاوه بر این، مسجد باید محل آموزش و پرورش و تحقیق و تربیت باشد؛ در تفکر اسلامی مسجد محل فعالیت‌های اقتصادی، رسیدگی به محرومان و ایتام است.
تحلیل جامعه‌شناختی مسجد در فرهنگ اسلامی نیز قابل تامل است؛ چراکه در هر محله‌ای، مسجدی وجود دارد که دارای هیئت امناء، امام مسجد و محله، خادم، موذن و مکبّر، نماز و نمازگزاران، بسیج و هیئت‌های مذهبی و جلسات قرائت قرآن و ... است و مراکز و موسساتی به آن وابسته هستند. امروز ده‌ها هزار مسجد در جهان وجود دارد که هر یک می‌تواند پایگاه برقراری عدالت، انجام فعالیت‌های دینی اخلاقی و گره‌گشایی‌های اجتماعی و اقتصادی باشد. اگر در ساخت فرهنگ و تمدن نوین اسلامی، مسجدمحور باشیم بسیاری از مشکلات فرهنگی، سیاسی و مدیریتی جهان اسلام برطرف می‌شود.
راه این مسجدمحوری چیست و چطور می‌توان این رویکرد را احیاء و تبدیل به گفتمان غالب کرد؟
برای این هدف، مسجد باید جامع باشد و جامعیت داشته باشد نه آنکه فقط محل اقامه نماز باشد؛ مسجد باید محل حضور نوجوانان و جوانان، تعامل با حوزه‌های علمیه، تعلیم و تربیت، رسیدگی به دعاوی و مشکلات مردمی و ارائه مشاوره در زمینه‌های مختلف باشد. البته مدیریت مسجدی نیز ضرورت دارد امام مسجد باید امامِ محله باشد طبیعتاً چنین امامی می‌تواند مشاوره سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و تربیتی موثر را به مردم دهد.
دوری جامعه، فرهنگ و تمدن اسلامی از مسجد، ما را گرفتار اشرافیت و کاخ‌نشینی می‌کند. در عصر پیامبر(ص) حتی عصر خلفای اول و دوم، مسجد در جامعه اسلامی محوریت داشت، اما بتدریج از عصر خلیفه سوم و بعدها در زمان معاویه و بنی‌امیه و بنی‌العباس و دیگر حکومت‌ها در عربستان، شام و عراق و ایران مسجد دیگر جامعیت نداشت و امام مسجد، امام جامعه نبود و فقط به بیان احکام می‌پرداخت، چنان‌که مسجد، هم دیگر جامع نبود!
لذا ضرورت نهضت بازگشت به مسجد در آن است که مسجد محوریت بیابد و آن جایگاه متعالی در فرهنگ و تمدن اصیل اسلامی با گرایش اهل بیتی را احیاء کند، تا چالش خلوت شدن مساجد برطرف شود؛ چراکه رشد و پیشرفت در جامعه اسلامی نیازمند مسجدمحوری است.
نهضت بازگشت به مسجد و پرکردن فاصله‌ای که در سایه برخی غفلت‌ها با مسجد ایجاد شده است، چه فواید و برکاتی دارد؟
ده‌ها و صدها فایده برای بازگشت به مسجد وجود دارد، مسجد در جامعه اسلامی محور اخلاق، معنویت و تعالی است به تعبیر عرفانی و فلسفی مسجد سبب حرکت از کثرت به وحدت و از وحدت به کثرت است؛ در مسجد نماز جماعت رو به محراب اقامه می‌شود و محراب رو به آسمان دارد ... با بازگشت به مسجد بزه و ناهنجاری‌های اجتماعی از بین رفته و برای ارزش‌هایی همچون ایثار و مواسات و جهاد فراخوان می‌شود.
علاوه بر این، مسجد محل تجمع مومنان و مسلمانان است، در جماعت خیر بسیار هست و گره‌گشای مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌شود، چنان‌که اغنیاء ثروت خود را برای رسیدگی به محرومان در خدمت مسجد قرار می‌دهند.
مسجدمحوری و تحقق نهضت بازگشت به مسجد در تمدن‌سازی که افق گام دوم انقلاب است، چه تاثیر و نقشی دارد؟
مسجد مهمترین و جامع‌ترین عنصر تمدن‌سازی است چنان که در صدر اسلام چنین نقشی را ایفا کرد، خوب است جایگاه مسجد در حکومت امیرالمومنین(ع) و کارکردهای مسجدالنبی(ص) در عصر پیامبر(ص) دستمایه نگارش پایان‌نامه‌ها شود. هیچ مرکزی در جامعه‌پردازی ظرفیت مسجد را ندارد، به‌ویژه آنکه محدودیت سنی و تحصیلی و طبقاتی برای حضور در آن وجود دارد؛ مشکلات امروز ما در جامعه‌پردازی ریشه در دوری از مسجد دارد. حتی اگر نقش مسجد را به اخلاق و معنویت محدود کنیم باز هم ریشه امروزیِ بسیاری از بی‌اخلاقی‌ها در دوری از مسجد است!
مسجد کارکرد موثری در تنظیم معنویت و اخلاق در جامعه دارد و سبک زندگی دینی را عرضه می‌کند؛ اصلاح سبک زندگی دینی زمینه‌ساز جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی است. اندیشمندان و متفکران اسلامی باید به دنبال نهضت بازگشت به مسجد باشند و کارکردهای متعدد مساجد را احیاء کنند.
معماری و شهرسازی چقدر در تحقق نهضت بازگشت به مسجد موثر هستند؟
دشمنان می‌دانند بازگشت به دین، معنویت و اخلاق، خلیفة‌الله می‌سازد و این فقط در محراب و مسجد محقق می‌شود؛ لذا ضرورت دارد نظام شهرسازی از این پس در تاسیس روستاها و شهرک‌ها و توسعه محلات و مناطق، مسجدمحوری را رعایت کند تا مسجد از نظر معماری و جغرافیایی مرکز روستا و شهر باشد و قبل از تاسیس نهادهای مختلف مثل مدرسه و بیمارستان و ... مسجد محور قرار بگیرد همچون مسجد جامع اصفهان که مرکز ثقل راه‌های اقتصادی، علمی بازار و ... بود.
پایان پیام/ 9