شهید مطهری مسجد را به مثابه رسانه می‌دانست/ مسجد را پایگاه فعالیت‌های سیاسی قرار داد

حجت‌الاسلام و المسلمین «عبدالکریم پاک‌نیا» در گفت‌ وگو با خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، درباره جایگاه مسجد در اندیشه و کلام شهید «مرتضی مطهری»، اظهار کرد: وقتی آثار و زندگی آن استاد شهید را مرور می‌کنیم درخواهیم یافت که نگرش وی به مسجد برگرفته از آیات الهی، احادیث و روایات اهل‌بیت(علیهم‌السلام) است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: از منظر شهید مطهری مسجد جایگاه مقدسی است که تعظیم و احترامش بر همه مسلمانان واجب است، هرچند که تقدس مسجد از خودش نیست بلکه از اعمالی است که در آن انجام می‌شود؛ از عبادت و مناسکی است که مومنان در این مکان به جای می‌آورند.

وی افزود: در این راستا شهید مطهری می‌نویسد: «احترام مسجد بالذات نیست؛ بلکه احترامش را بالعرض بدست آورده است». استاد در این باره می نویسد: «اگر کسی به ما بگوید این بر خلاف اصل توحید است. مسجد گِل است و خاک و آجر و سنگ، خود کعبه هم همین طور، چهار تا سنگ روی همدیگر گذاشته اند و چیز دیگری نیست؛ مگر سنگ هم می تواند احترام داشته باشد که بشر به سنگ احترام بگذارد؟ می گوییم: نه! سنگ هرگز احترام ندارد. خدا و عبادت خدا احترام دارد. معبد از آن جهت که معبد است احترام دارد. معبود به ما اجازه داده که معبد را احترام کنیم. احترام معبد به اجازه معبود است. نه تنها شرک نیست، بلکه عین توحید است... خانه گلی که احترام دارد به اعتبار عابد هایش است. کعبه، احترام خودش را از ابراهیم و اسماعیل و بعد انبیاء و دیگران دارد. احترامشان را از این دارد که «أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ» اول معبد جهان است؛ چون اول معبد و اول نقطه ای است که برای عبادت و پرستشِ خدا تأسیس و ایجاد شده، احترامش را از عبادت دارد؛ پس کعبه هم احترام خودش را از عابد و عبادت دارد».

حجت‌الاسلام و المسلمین پاک‌نیا تصریح کرد: مساله دیگری که در شاکله فکری شهید مطهری نسبت به مساله مسجد وجود دارد، دیدگاه هنری آن استاد شهید نسبت به معماری مساجد است؛ وی به علم، هنر و صنعت اشاره می‌کند که به کمک دین آمدند و به مسجد شیخ لطف‌الله و زیبایی‌های این مسجد اشاره می‌کند.

وی در مورد کارکردها و نگرش شهید مطهری به مسجد فارغ از جنبه‌های عبادی و به طور خاص طرح مباحث علمی در مسجد، گفت: البته یکی از اصلی‌ترین کارکردهای مسجد فارغ از اینکه محل عبادت و راز و نیاز با خداوند است، محل ارائه درس و بحث است و این رویکرد از صدر اسلام وجود داشت به طوری که مرکزیت فعالیت‌های اجتماعی، مسائل مربوط به قضاوت و تعلیمات در مسجد صورت می‌گرفت.

این پژوهشگر افزود: بر پایه همین سیره بود که اندیشمندان در قرون بعد همین رویه را ادامه دادند، از جمله شهید مطهری که از مسجد به مثابه رسانه عمومی بهره می‌جست؛ آن شهید در مورد این کارکرد مسجد می‌فرماید: «مسجد مدینه در صدر اسلام تنها برای ادای فریضه نماز نبود؛ بلکه مرکز جنب و جوش و فعالیت های دینی و اجتماعی مسلمانان، همان مسجد بود. هر وقت لازم می شد اجتماعی صورت بگیرد، مردم را به حضور در مسجد دعوت می کردند و مردم از هر خبر لازمی، در آنجا آگاه می شدند و هر تصمیم جدیدی گرفته می شد در آنجا به مردم اعلام می شد. مسلمانان تا در مکه بودند از هر گونه آزادی و فعالیت اجتماعی، محروم بودند؛ نه می توانستند اعمال فرائض مذهبی خود را آزادانه انجام دهند و نه می توانستند تعلیمات دینی خود را آزادانه فرا گیرند... . اولین کاری که رسول اکرم(ص) بعد از مهاجرت به این شهر کرد این بود که زمینی را در نظر گرفت و با کمک یاران و اصحاب این مسجد را در آنجا ساخت».

حجت‌الاسلام والمسلمین پاک‌نیا در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به مبارزات سیاسی شهید مطهری با محوریت مسجد، گفت: آن استاد شهید با وجودی که خود شخصیتی اندیشمند و وارسته بود اما هرگز رویکرد روشنفکری نداشت بلکه مسجد را محل و محور مبارزات سیاسی خود قرار داد که از جمله این مساجد می‌توان به مسجد هدایت اشاره کرد که محل حضور بزرگانی چون آیت‌الله طالقانی، شهید باهنر، آیت الله امامی کاشانی و ... بود و به همین واسطه اندیشمندان بسیاری به این مسجد می‌آمدند و با این ظرفیت، شهید مطهری نیز در مسجد هدایت حضور یافت.

این استاد حوزه با اشاره به نظارت و کنترل شدید ساواک از مساجد از جمله مسجد هدایت و الجواد که محل سخنرانی بزرگان از جمله شهید مطهری بود، تصریح کرد: در یکی از گزارش‌های ساواک آمده است: «ساعت 13 روز 11/9/48 در مسجد هدایت واقع در لاله زار، مطهری، واعظ پس از اداء نماز ظهر روز مزبور، مشغول وعظ گردید و ضمن گفتن یک مسئله شرعی، یکی از مستمعین سؤال می نماید این مسئله فتوای کیست؟ مطهری اظهار داشت فتوای حضرت آیت الله خمینی است که ناگهان حضار با صدای بلند سه مرتبه صلوات فرستادند.»، در پایان این گزارش ضمن اینکه استاد مطهری یک واعظ افراطی خوانده شده، آمده است: «به نظر می رسد مطهری با تبانی قبلی با (سؤال کننده) عمداً مبادرت به گفتن کلمه خمینی با نهایت احترام و القاب نموده است».

وی ادامه داد: از سوی دیگر آن استاد شهید پس از کناره‌گیری از حسینیه ارشاد، در سال ۱۳۴۹ مسجد الجواد را به عنوان پایگاه فعالیت های خود انتخاب کرد و سخنرانی‌ها و جلسات درس و بحث و تفسیر را در این مسجد ادامه داد؛ شهید مطهری خود در مورد علت انتخاب مسجد الجواد برای ادامه فعالیت‌هایش گفته است: «برای اینکه مسجدالجواد که دارای کتابخانه مهم و مسجد و تالار تبلیغ باشکوه است، به دست نااهل نیفتد و دستگاه دست روی آن نگذارد، اینجا آمده ام».

حجت‌الاسلام و المسلمین پاک‌نیا با بیان اینکه مسجد الجواد علاوه بر شهید مطهری، میزبان حضور و سخنرانی بزرگانی چون ابوالقاسم خزعلی، حسین نوری، محمد جواد باهنر، محمد مفتح، محمد تقی فلسفی، علی دوانی و امامی کاشانی بود، تصریح کرد: این نکته مهمی است که مسجد الجواد در سطح جامعه آن در شرایط خاص جمعه آن روزگار، تبدیل به محور و مرکز شده بود.

این محقق و مولف سیره اهل بیت(ع) ادامه داد: البته دایره فعالیت‌های شهید مطهری، علاوه بر مساجد داخل کشور در خارج از ایران نیز ادامه یافت به طوری که وی از جمله افرادی بود به مسجد هامبورگ آلمان نیز، که مدتی محل استقرار شهید بهشتی بود، از نظر مذهبی و فرهنگی کمک می‌کرد.

وی در پایان ضمن اشاره به راهکارهای جذب جوانان به مسجد و تأسی از راه و روش آن استاد شهید در عرصه فعالیت‌های مسجدی، خاطرنشان کرد: باید محیط مسجد را جوان‌پسند کنیم به این معنا که روش‌های جدید را جایگزین شیوه‌های سنتی و برنامه‌های جدید ارایه کنیم؛ همچنین شبهات جوانان را در مساجد پاسخ دهیم و زمینه بحث و گفت وگو را فراهم و در نهایت فعالیت‌های مسجدی را در سطح رسانه و صدا و سیما متبلور کنیم.