سیره امام صادق(ع) الگوی بازگشت به مسجد است/ رئیس مذهب در تربیت جماعت صالحان، مسجدمحور عمل کرد

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن بیست و پنجم شوال، سالروز شهادت امام صادق(ع) و به منظور بررسی ابعادی از سیره آن امام عظیم‌الشان که بازخوانی آن ضروری جامعه امروز است با حجت الاسلام «وحید نجف‌زاده»، استاد جامعه المصطفی(ص) العالمیه و صاحب آثاری همچون مجموعه چندجلدی ذکرهای شفابخش گفتگو کرده ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می شود:

حیات بابرکت امام صادق(ع) چه ابعاد موثر و مستمری در تاریخ دارد و این اثرگذاری از چه باب است؟

حیات مبارک حضرات معصومان(ع) که امام صادق(ع) نیز جزء آنان هستند، ذوابعاد است؛ از مهمترین ابعادی که جلوه های فراوان در سیره امام صادق(ع) دارد، مسئله علم و گستردگی آن است که مبنای تأسیس دانشگاهی عظیم در مکتب امامیه شد و همه جریان های دینی حتی غیرشیعه از آن بهره برده اند. همانطور که امیرالمومنین(ع) فرمودند: بپرسید از من قبل از آنکه از دستم دهید، امام صادق(ع) نیز فرمودند: به درستی پس از من کسی مانند من برایتان حدیث نخواهد گفت. درباره علم حضرت صادق(ع) فراوان حدیث و روایت است و حتی کتب حدیثی اهل سنت به این مسئله مفصل پرداخته اند.

بُعد دیگر زندگی امام صادق(ع) سخاوت و کرامت ایشان است چنان که از گشاده دست ترین مردم بودند و نیازمند و مبتلایی را دست خالی باز نمی گرداندند؛ نقل است اشجع بن عمرو سلمی محضر امام صادق(ع) رسید در حالی که حضرت(ع) بیمار بودند اما از اشجع پرسیدند: برای چه نزد من آمده ای؟ وقتی اشجع اشعاری را در وصف امام(ع) خواند، حضرت(ع) متوجه نیاز وی شدند و دستور دادند که ۴۰۰ دینار به وی بدهند. نمونه های این رفتارها در سیره امام صادق(ع) بسیار است که تکلیف امروز ما را هم تا حد زیادی روشن می کند تا جنبه های خدمات اجتماعی را در کنار روحیه عبودیت در نظر بگیریم.

علم و فعالیت های علمی امام صادق(ع) به چه اوصافی آراسته بود که چنین منشأ اثر و تاریخ‌ساز شده است؟

از جلوه های مهم شخصیتی امام صادق(ع)، خضوع و تواضع بی‌مثال است ایشان علی‌رغم آنکه سرآمد همه اندیشمندان و بزرگان عصر خویش بودند بشدت تواضع داشتند و به اصحاب و یاران تذکر می دادند مبادا شما را همچون متکبران ببینند! این آموزه ای است که به ویژه مسئولان باید در آن از حضرت شیخ‌الائمه(ع) درس بگیرند.

همچنین، اخلاق ایشان همچون اجدادشان و شخص پیامبر(ص) بود همانطور که همه اخلاق رسول خدا(ص)  همچون قرآن بود، اخلاق امام صادق(ع) نیز مثل جدشان تجلی قرآن بود مهم آنکه اخلاق حضرت(ع) کریمانه بود یعنی حتی مقابل بدی، به خوب رفتار می کردند. امام صادق(ع) الگوی تمام عیار مکارم اخلاق هستند و همه مظاهر اخلاق اعم از ا خلاق فردی، عمومی، صنفی و اجتماعی در سیره ایشان یافت می شود.

نهضت علمی امام صادق(ع) چگونه شکل گرفت و برای جریان سازی چه مسیری را پیمود؟

جرقه این نهضت در دوره امام سجاد(ع) زده شد، در دوره امام باقر(ع) شکل گرفت در دوره امام صادق(ع) تکمیل شد و به اوج رسید؛ البته شرایط سیاسی اجتماعی جامعه نیز فرصت را برای حضرت(ع) فراهم کرد. در آن دوران بروز جریان های انحرافی که درصدد تخریب تز امامت و مکتب امامیه بودند، ضرورت شکل‌گیری نهضت علمی امام صادق(ع) را فراهم کرد. به ویژه آنکه فقه اهل بیت(ع) تا آن زمان مهجور مانده بود چنان که از امام حسین(ع) کمتر از ۱۰ روایت فقهی وجود داشت و نشان می داد مردم برای دریافت مسیر و سبک زندگی سراغ اهل بیت(ع) نرفته اند!. لذا با ظهور جریان های نوظهور یا باطلی همچون جبریه، مفوضه و ... که در کنار مکتب اهل بیت(ع) شکل گرفت خلائی در جامعه شیعیان احساس می شد که رفع آن به ایجاد دانشگاه واقعی اهل بیت(ع) نیاز داشت دانشگاهی که محل پرورش نخبگانی از شیعه شد که هنوز هم در تاریخ منشأ اثر هستند.

تربیت شاگرد از وجوه ممتاز نهضت علمی امام صادق(ع) است، این تربیت شاگرد که خود نوعی نهضت به شمار می رود، چه ضرورتی داشت و چرا انجام شد؟

اینکه امام صادق(ع) شاگردان یا جماعت صالحی را در حوزه های مختلف تربیت کردند و رشد دادند، دلایل مختلفی دارد که از مهمترین آنها حفظ جامعه و امت اسلامی بود. اگر کلام، تفسیر و فقه اهل بیت(ع) در دوره امام صادق(ع) مطرح نمی شد بخش عظیمی از مکتب فکری امامیه از بین می رفت این جریان با مذاکره و گفتگو با افرادی که در جریان های افراطی و باطل فعال بودند زلالی و پاکی مکتب اهل بیت(ع) را تبیین کردند. چنان که امام صادق(ع) به زید شحام فرمودند: به هر کسی که مطیع من است سلام من را برسان و بگو جعفر بن محمد(ع) می گوید امت اسلامی باید چه کنند تا مکتب امامیه حفظ شود.

مهم آنکه امام صادق(ع)، در این شاگردپروی و تربیت جماعت صالح، بر مسجدمحوری تأکید داشتند و به محمد بن مسلم و زرارة بن اعین می فرمودند: در مسجد بنشینید و به سوالات مردم پاسخ دهید. هم محوریت فعالیت امام(ع) مسجد بود و هم کرسی درس و جلسات وعظ و نصیحت و جلسات روضه اهل بیت(ع) به ویژه روضه اباعبدالله الحسین(ع) را در مسجد برگزار می کردند و به شاگردان هم می فرمودند: محور کار اصلی و فعالیت فرهنگی اجتماعی باید مسجد باشد. لذا امروز هم بر همه دلسوزان و مسئولان فرهنگی و ائمه جماعت است که سنگر مسجد را حفظ کنند باید با تأسی به سیره امام صادق(ع) فعالیت های سیاسی فرهنگی، خدمات اجتماعی، مسائل مربوط به خانه و خانواده به مسجد بازگردد یعنی محور کار باید همچون سیره ائمه(ع) مسجد باشد.

یکی دیگر از فلسفه های شگل‌گیری این جریان نخبه پروری و تربیت جماعت صالح، حفظ شریعت اسلام و مکتب امامیه است امام با همه قوا است لذا امام صادق(ع) بر حفظ شریعت توصیه اکید داشتند!

چه چهره های اثرگذاری در جمع نخبگان صالح که جزء شاگردان امام صادق(ع) بودند، حضور دارند آیا از اهل سنت نیز در میان شاگردان حضرت(ع) دیده می شود؟

وقتی به تراث علمی و شاگردان امام صادق(ع) نگاه می کنیم انسان هایی را می یابیم که فکرشان زلال و ناب است که علمایی همچون شیخ طوسی آنها را اصحاب اجماع معرفی کرده اند اصحاب اجماع طبق نظر مشهور ۱۸ نفر هستند شش نفر از اصحاب امام صادق(ع)، شش نفر از اصحاب امام باقر(ع) و شش نفر از یاران امام کاظم(ع).

در میان اصحاب امام صادق(ع) نام هایی همچون زرارة بن اعین، جمیل بن دراج، محمدبن مسلم، بریر بن معاویه، هشام بن حکم، ابوبصیر جابربن یزید جعفی و ابان بن تغلب به چشم می خورد که هر یک منشأ آثار و خدمات بسیار برای اسلام شده اند شیخ طوسی در کتاب خود اصحاب امام صادق(ع) را حدود چهار هزار نفر معرفی می کند و شیخ مفید اصحاب حدیث را راویان راستگویی می داند که از امام صادق(ع) نقل حدیث کرده اند و عدد آنها به چهار هزار نفر رسیده است. اینها بعضاً انسان های بسیار بزرگی اند همچون ابوحمزه ثمالی که سه امام معصوم(ع) را درک کرده و پدر شهید بود.

در میان شاگردان امام صادق(ع)، اسامی چهره های بزرگ اهل سنت نیز دیده می شود، چنان که ابوحنیفه امام حنفی ها شاگردی حضرت(ع) را کرده و در احوال ایشان است که با صدای بلند می گفت: اگر آن دو سال (شاگردی امام صادق(ع)) نبود هلاک می شدم!

علاوه بر این مالک بن انس از ائمه اربعه اهل سنت نیز جز شاگردان امام صادق(ع) بوده و سفیان بن سعید ثوری نیز از امام صادق(ع) روایاتی نقل کرده و سُفیان بن عُیینَة از محدثان و فقهای اهل سنت است هم از محضر امام صادق(ع) بهره ها برده است؛ این نشان می دهد در مکتب علمی امام صادق(ع) نه تنها تفرقه و جدایی بین پیروان مذاهب راه ندارد بلکه شاگردان حضرت(ع) فقه و تفسیر مقارن را هم دنبال کرده اند.

با توجه به رویکرد فکری فرهنگی نهضت امام صادق(ع)، حضرت نسبت به جهاد تبیین و روشنگری در جامعه چه اهتمام و رویکردی داشتند؟

امام صادق(ع) در حوزه مباحث جهادی و مبارزه با جریان های انحرافی و تفکرات باطل و تبیین و حفظ تراث  علمی اهل بیت(ع) هر کاری که از دست‌شان برمی آمد انجام دادند چنان که از ابعاد مهم و کارآمد سیره ایشان برای امروز جهاد تبیین و روشنگری است. حضرت(ع) هر جا در طرح مباحث عقیدتی و سیاسی در حق شیعه و امت ظلم می شد، موضع می گرفتند و با حل و فصل مشکلات شیعه مقابل حاکمیت می ایستادند و مخالفت خود را ولو به شیوه غیرمستقیم ابراز می کردند.

از محورهای اصلی مبارزات تبیینی امام صادق(ع) محور فکری و فرهنگی است ایشان در مقابل جریان های الحادی زمانه خود ایستادند و در مناظرات رقبا را شکست دادند چنان که با غالیان یا جریان غلو که شأن ائمه را بسیار فراتر می بردند، مبارزه ای جدی داشتند و سران این فرقه را باطل‌الفکر می دانستند.

در روایت از امام صادق(ع) حتی درباره مهدویت هم سخن و راهبری است این به ما در عصر غیبت نقشه راه می دهد که برای مثال در موضوع ظهور وقت و زمان تعیین نکنیم ... اینها همه آموزه هایی راهگشا و کاربردی است که باید نسبت به آنها تبیین و روشنگری صورت بگیرد.

آنچه از مکتب امام صادق(ع) درس می گیریم غیر از بحث های شخصیتی، توسعه علم، جهاد تبیین و محوریت مسجد در فعالیت ها و تلاش برای ایجاد و تقویت وحدت امت اسلامی است. باید توجه داشت سطر به سطر آن حیات مبارک درس آموز و دارای نکاتی است که می تواند راهگشای مشکلات ما شود.