روح مسجد را نباید فدای بنای آن کرد/ برای بازگشت به مسجد به سیره پیامبر(ص) عمل کنیم

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «شبستان اندیشه» به همت خبرگزاری شبستان و همکاری ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان تهران (چهارشنبه، ۲۴ خردادماه) برگزار شد.

بنابر این گزارش، در این نشست دکتر حسن رحیم‌پور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با موضوع «نقش مسجد در ساخت تمدن نوین اسلامی از منظر امام‌خمینی(ره)» به سخنرانی پرداخت که مشروح بخش دوم سخنان وی در ادامه مرور می‌شود. مشروح بخش نخست را اینجا بخوانید.

گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.

رحیم‌پورازغدی با بیان اینکه پیامبر(ص) در مسجد احکام و الزام پایبندی به آنها را به مردم آموزش می‌دادند، اظهار کرد: چنان که فرمودند خدای متعال نماز بدون زکات را نمی پذیرد و نماز و ذکرتان بی‌زکات بالا نمی رود. در قرآن هم نماز و زکات در کنار یکدیگر آمده اند، چون نماز ارتباط با خدا و زکات توجه به خلق خدا است. پیامبر(ص) در موضوع زکات مشخصاً چند نفر را نام بردند که مسجد را ترک کنید!

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد:  نقل است وقتی پیامبر(ص) برای نماز به مسجد می‌آمدند و فردی را غایب می‌دیدند، علت را جویا شده و درصدد رفع مشکل‌گشایی برمی‌آمدند و پس از نماز به آنها سرکشی می‌کردند. این سیره نبوی(ص) یعنی مسجد و مسجدی‌ها نباید و نمی‌توانند نسبت به اطرافیان و همسایگان و افراد جامعه بی‌تفاوت باشند.

پیامبر(ص) کارکردهای مسجد را نهادینه کردند

وی ادامه داد: عربستان آن زمان در حاشیه دو تمدن ایران و روم قرار داشت و در سراسر جزیزة‌العرب فقط ۱۷ نفر از اشراف قریش و یهودیان سواد داشتند! در چنان شرایط بی‌تمدنی و حاکمیت جاهلیت، پیامبر(ص) ستون‌های مسجد را با اسامی مستقل و اهداف خاص نامگذاری کردند؛ برای مثال ستونی محل رسیدگی به شکایات مردم بود، ستونی به نشستن حضرت(ص) هنگام تفکر و عبادت اختصاص داشت و ... ایشان با این کار کارکردهای مسجد را آموزش داده و نهادینه کردند. در زمان رسول خدا(ص) مسجد مرکز تعلیم و تربیت نیز بود، چنان که به همت پیامبر(ص) مسجد مرکز سوادآموزی و مدرسه و دانشگاه شد و ایشان اسرای جنگی را به شرط آموزش سواد به ۱۰ نفر از مسلمانان آزاد می کردند. در حالی که پیامبر(ص) خود امّی بودند و البته باید هم مدرسه‌نادیده به رسالت مبعوث می شدند تا نگویند تورات و انجیل خوانده و مدعی شده است!

نخستین دانشگاه‌های اسلام در مسجد ایجاد شد

رحیم‌پورازغدی در ادامه تأکید کرد: نخستین دانشگاه های جهان اسلام در مسجد شکل گرفت، چنان که دانشگاه بزرگ امام صادق(ع) با چهار هزار شاگرد که چهره های بزرگی همچون ائمه فرق اهل سنت در میان آنها حضور داشتند، در مسجد ایجاد شد و گسترش یافت؛ علاوه بر این، مسجد محل برگزاری مناظرات و پرسش و پاسخ و تبیین و نیز مرکز علم، عمل، اخلاق، تربیت اجتماعی  اصلاح خانواده بود. برای مثال در شأن نزول آیه جلباب آمده روزی جوانی مسلمان با سر و روی خونی وارد مسجد شد و وقتی پیامبر(ص) علت را از وی جویا شدند، عرضه داشت در کوچه با خانمی بی‌حجاب مواجه و محو او شدم و چنان خیره گشتم که به دیوار خوردم و زخمی شدم؛ آنجا بود که آیه جلباب نازل شد. این یعنی حتی مدیریت نگاه مردان و زنان نامحرم به هم در مسجد آموزش داده می‌شد!

وی اضافه کرد: همچنین تربیت کودک، معرفت، محبت، عاطفه و عشق همه در مسجد ارائه می‌شد؛ روزی مردم هنگام نماز پیامبر(ص) را در مسجد نیافتند وقتی در جستجوی ایشان برآمدند حضرت(ص) را در کوچه مشغول بازی با بچه‌ها دیدند و حضرت(ص) به آنها فرمودند: به اینها قول بازی داده بودم و باید ادا می‌کردم! ... سپس ادامه دادند: شما این کودکان را راضی کنید تا به ازای دریافت هدیه‌ای اجازه دهند من همراه‌تان بیایم؛ نهایتاً با تعدادی گردو آن کودکان راضی شدند و رسول خدا(ص) برای نماز رفتند.

وی در ادامه با اشاره به دیگر جلوه‌هایی از سیره پیامبر(ص) که با مسجد گره خورده است، گفت: زمانی پیامبر(ص) دیدند که در کنار مسجد ساختمان‌های باشکوه و مجلل ساخته شده، حضرت(ص) فرمودند: به صاحب آنها بگویید به سمت جهنم پیش می‌روند، سپس ادامه دادند: هر کس خانه‌ای بسازد که مردم با دیدن آن آه کشیده و چنان اشرافی زندگی کند که دهان مردم از تعجب باز بماند، جهنمی است. وقتی این پیام به آن شخص منتقل شد، وی خود را به حضرت رسول(ص) در مسجد رساند اما پیامبر(ص) پاسخ سلام او را نداده و روی برگرداندند! این یعنی حضرت(ص) در مسجد جامعه را تربیت می‌کردند.

رحیم‌پورازغدی افزود: همچنین نقل است عده‌ای از اشراف پس از توفیقات اسلام و مسلمین، در مسجدالنبی(ص) به محضر پیامبر(ص) رسیدند و عرضه داشتند ما می‌خواهیم مسلمان شویم اما نمی‌توانیم با این فقرا و مستضعفانی که دور شما را گرفته‌اند حشر و نشر داشته باشیم، می‌شود شما جلسه‌ای با اشراف و بزرگان و جلسه‌ای مستضعفان و فقرا داشته باشید؛ اگر شئونات ما رعایت شود مسلمان می‌شویم و به اسلام کمک می‌کنیم ... هنوز رسول خدا(ص) پاسخ نداده بودند که آیه نازل شد: مبادا این زحمت‌کشان و محرومان و فقرا را که روزها اهل تلاش و شب‌ها اهل تضرع هستند، ترک کنی! این آیه هم در مسجد نازل شد!

دو جور مسجد داریم!

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز کرد: آنها می‌خواستند مسجد را به مسجد فقرا و مسجد اغنیاء تقسیم کنند؛ امروز هم دو جور مسجد داریم و دو تیپ آخوند، دو تیپ هیئت و ...! این دو تیپ آن زمان هم بودند. نقل است پس از نزول آیه، پیامبر(ص) از جای برخاستند و به سمت اصحاب صفه (گروهی از مهاجران که به دلیل دست کشیدن از خانه و دیار به فقر مبتلا گشته بودند) رفتند و فرمودند هر یک از مهاجر و انصار با هم پیوند اخوت و برادری ببندید و اموال‌تان را تقسیم کنید، این یعنی مساوات و مواسات. و خود حضرت رسول(ص) نیز با امیرالمومنین(ع) پیوند اخوت بستند. همه اینها در مسجد رخ می‌داد. امروز مساجد ما چه می‌کنند اصلا با محله در ارتباط هستند؟ حتی اگر کسی مضطر و گرفتار بود اما اهل مسجد و دین نبود، باز هم پیامبر(ص) به دیدار آنها می‌رفتند و گره‌گشایی می‌کردند.

وی تأکید کرد: حضرت رسول(ص) به قدری نگران بدحالی و خوشحالی مردم بودند که تا فرد ناراحت نمی‌خندید، او را رها نمی‌کردند و سعی در رفع مشکل او داشتند. برخلاف همه ادیان و مکاتب، مسجد کارکردهای کادرسازی، آموزش، خیریه و کمک به محرومان آن هم بدون تحقیر و با حفظ شأن و حرمت آنها دارد (تأکید قرآن بر صدقه پنهان و بدون منت و کوچکترین اذیت و آزار است). نقل است امام سجاد(ع) در مسیر حج بودند که شخصی غنی آمد و عرضه داشت تا رسیدن به مکه ناهار همه حجاج با من؛ روزی حضرت(ع) وی را صدا کرده و در خلوت فرمودند: آیا این کار درست است که هر روز شما بالای مجلس نشسته و میزبانی کنید و حجاج تک به تک مقابل تو خم و راست شده و قبول باش و تشکر بگویند!

رحیم‌پورازغدی با بیان اینکه در روایات لطایف بی بدیلی نهفته است، گفت: از امام صادق(ع) نقل است که فرمودند: زمانی فقیری در مسجدالنبی(ص) از پدرم امام باقر(ع) درخواست کمک کرد و ایشان وی را به خلوت برد و آن کمک را دودستی و در حالی که دستانش رو به پایین بود به وی عطا کرد، پدرم پول را بوسید و تقدیم فقیر کرد بدون آنکه به چشمان وی بنگرد. وقتی از ایشان درباره علت بوسیدن پول پرسیدم، فرمودند: چون پول را مستقیم در دست خدا قرار دادم. در فرهنگ اسلام فقرا سفیر خدایند و ما وکیل او در رسیدگی به فقرا.

راه احیای مساجد

وی تأکید کرد: اگر می‌خواهید مساجد احیاء و شمار مسجدی‌ها زیاد شود و قلب‌ها هم همچون جسم‌ها در کنار هم باشند، باید همچون پیامبر(ص) عمل کنیم. نقل است زمانی امام حسن(ع) برای اعتکاف در مسجد بودند که گفتند ایشان کفش‌هایشان را برداشته و رفتند، چون از پی ایشان برآمدند و علت ترک مسجد را جویا شدند، حضرت(ع) پاسخ دادند: کری پیش آمده است، از پدر یا مادر شنیدم که از رسول خدا(ص) نقل کردند کمک به گرفتاری که حتی او را نمی‌شناسی و اینکه تنهایش نگذاری، به اندازه 9 هزار اعتکاف در مسجدالحرام پاداش دارد. حضرت(ع) فرمودند: من او را نمی‌شناسم اما وی من را می‌شناسد و درخواست کمک کرده؛ آن فرد عرض کرده بود من شیعه شما نیستم اما بدهی بسیار دارم و آواره شده‌ام و شنیدم که پسر پیامبر(ص) به مذهب و قومیت و ویژگی‌های سائل نظر ندارد صرف انسان بودن برای ایشان در کمک کافی است.

مسجد در حکمت نبوی مجاهدپرور بود

رحیم‌پورازغدی ابراز کرد: مسجد در زمان پیامبر(ص) مرکز مجاهدپرور بود، حتی آدم‌های مفت‌خور و متعصبِ قبیله‌ای در مسجد تربیت می‌شدند؛ پیامبر(ص) از بردگان در مسجد، اولیاءالله ساختند درباره ابوذر در برخی منابع هست که قبل از اسلام به شیوه عیاران راهزنی می کرد از اغنیا می‌دزدید و به فقرا می‌داد ... پیامبر(ص) وی را چنان تربیت کردند که درباره‌اش فرمودند: بیشتر عبادت ابوذر تفکر بود ... اینها همه در مسجد رقم می‌خورد.

وی افزود: در مسجد رزمنده شهادت‌طلب تربیت می‌شد؛ زمانی جوان ۱۷-۱۸ ساله‌ای با حالتی خاص به مسجد آمد پیامبر(ص) از وی پرسیدند شب را چطور صبح کردی، وی پاسخ داد: من به همه چیز یقین دارم و عالم غیب برایم عالم شهود شده است؛ پیامبر(ص) فرمودند: عجب حالی! چطور متوجه شدی این حال، غیبه و شهادت است؟ وی پاسخ داد: گویی اهل بهشت را می‌بینم؛ حضرت رسول(ص) بر حفظ این حال تأکید کردند و آن جوان از ایشان خواست که دعا کنید شهید شوم نمی‌خواهم به مگر طبیعی بمیرم، من زندگی بی‌درد و بی‌مسئولیت نمی‌خواهم و رسول خدا(ص) دعا کردند خدایا! او را در راه حق شهید کن نقل است آن جوان در نخستین درگیری مسلمانان با کفار پس از آن واقعه به مقام شهادت نائل شد.

رحیم‌پورازغدی اضافه کرد: علاوه بر اینها، عقلانیت، اعتدال، برابری و برادری، خدمت به محرومان و فقرا، شاد کردن دل دیگران، تبدیل یأس به امید، حمایت از افرادِ تنها به مال و روحیه دادن و احوالپرسی و محبت و ... در مسجدالنبی(ص) علی رغم آن حد از سالدگی موج می‌زد. نمره مسجد به تعداد انسان‌هایی است که تربیت کرده نه شکوه و ظاهر آنچنانی. مسجد خانه فقرا است وقتی مسجد هست نباید کارتن خوابی وجود داشته باشد. مسجد باید محل گره‌گشایی از ازدواج‌های به‌تاخیرافتاده و رسیدگی به فقرا و ایتام باشد.

مساجدی که ضرار می‌شوند

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: مسجد اگر کارکرد عکس داشته باشد، ضرار می‌شود روح مسجد را نباید فدای بنای آن کرد، اساس مسجد توحید و عدالت است اگر این نبود، مسجدنما می‌شود همچون معابد مشرکان؛ برای همین پیامبر(ص) دستور به تخریب مسجد ضرار دادند و فرمودند: آنجا زباله‌دان شود. باید مراقب کارکردهای مسجد باشیم وگرنه امثال یزید و معاویه هم به مسجد رفت و آمد داشتند حتی اولین مجلس رسمی روضه امام حسین(ع) را یزید در مسجد گرفت!! چون با حضور کاروان اسرای کربلا در شام، می‌رفت که انقلابی برپا شود و یزید از ترس این جریان، اقدام به برپایی روضه و عزاداری برای حضرت سیدالشهداء(ع) و شهدای کربلا در مسجد کرد؛ کاخ یزید و مسجد همسایه بودند؛ معاویه هم به مسجد رفت و آمد داشت.

وی تصریح کرد: مسجد پایگاه آموزش معنوی، عبادی و سیاسی است، مسجد ملاک و معیار، مسجدالنبی(ص) و مسجد کوفه هستند که مرکز عبادت، حکومت و تربیت و تضرع به درگاه خدا بودند. چنان که یکی از ستون‌های مسجدالنبی(ص) توبه نام دارد به این دلیل که وقتی عده‌ای از مسلمانان از جنگ با رومیان سر باز زدند و آیه نازل شد و یکی از افرادی که جهاد نرفته بود خود را به ستون مسجد بست و گفت یا مرگ یا پذیرش توبه فقط وقت نماز همسرش او را باز می‌کرد و غذایی به وی می‌داد؛ جالب آنکه پیامبر(ص) فرمودند: وی مستقیم با خدا وارد مذاکره شده و من منتظر فرمان خدا باقی می‌مانم تا اینکه چند روز بعد آیه نازل شد که بخشیده شده است!

وی گفت: سیاست عدالت، معنویت، عشق و محبت، حقوق کودک و بزرگسال، ازدواج، خانواده، پیشگیری از طلاق همه و همه در مسجدالنبی(ص) مطرح و پیگیری می‌شد و این مسجد با این کارکردها یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌های بشری را ساخت چنان که ظرف کمتر از یک قرن مسلمانان ابرقدرت جهان به لحاظ سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک شدند و ابرقدرت‌های شرق و غرب را کناز زدند و ظرف دو و نیم قرن به مرکز علم و تمدن تبدیل شدند و بزرگ‌ترین کتابخانه‌ها، بیمارستان‌ها و امثال آن را ایجاد کردند آنهم توسط اعرابی که دختران خود را زنده به گور می‌کردند. حضرت زهرا(س) به این وضعیت جاهلیت اعراب در خطبه مسجدالنبی(ص) اشاره کردند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: مسجد در اوایل انقلاب اسلامی نیز چنین نقشی داشت هم رزمندگان را آموزش نظامی می‌داد، هم محل توزیع کوپن بود هم به سایر امور مردم رسیدگی می‌کرد، اما ... بتدریج شکل سکولار به خود گرفت باز باید مسجد را به وضعیت سابق بازگردانیم.