دکتر بهشتی شبکه جوانان مسلمان را در بستر مسجد ایجاد کرد/ راهبردهای سیره مسجدی شهید برای گام دوم انقلاب

خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون‌های مساجد- آمنه‌مستقیمی: به مناسبت فرا رسیدن هفتم تیرماه سالروز شهادت دکتر شهید بهشتی و یاران‌شان و به منظور بررسی سیره مسجدی آن شهید بزرگوار با «محسن ردادی»، پژوهشگر تاریخ و استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

با توجه به آنکه مسجد پایگاه اصلی انقلاب اسلامی بود و شهید بهشتی نیز از شخصیت های تراز اول انقلاب محسوب می شوند، مسجد در فعالیت های انقلابی و مبارزات و تبیین های آن شهید بزرگوار چه جایگاهی داشت؟

شهید بهشتی پس از حضور در هامبورگ در نخستین فعالیت انقلابی خود اقدام به ایجاد تشکیلات و شبکه سازی کرد و تلاش داشت دانشجویان مسلمان و جوانان را در یک شبکه در ارتباط با هم قرار دهد لذا گروه های مختلفی را با محوریت مسجد در هامبورگ تاسیس کرد؛ شاید این مهمترین اقدام در زمینه فعالیت های انقلابی آن شهید بزرگوار به شمار آید. مهم آنکه شهید بهشتی نه فقط جوانان ایرانی بلکه جوانان مسلمان از فِرَق مختلف را با محوریت مسجد در یک شبکه قرار می داد ایشان حتی بین فارسی زبانان غیرایرانی هم شبکه سازی کرد.

نکته مهم آنکه در این شبکه سازی، حفظ استقلال جوانان و واسپاری مسئولیت ها به آنها دغدغه شهید بود ایشان به عنوان مشاور در کنار شبکه ها و گروه ها حضور می یافت و خود ریاست و مسئولیت را نمی پذیرفت این به جوانان و دانشجویان عزت نفس لازم برای رشد را می داد تا خود عهده‌دار و پاسخگوی کارها باشند.

دکتر بهشتی از ظرفیت های مسجد برای وحدت چه استفاده هایی داشتند و رهاورد نگاه و برخورد ایشان چه بود؟

نخستین اقدام ایشان برای وحدت‌آفرینی با استفاده از ظرفیت مسجد، تغییر نام مسجد بود نام این مسجد در آغاز، مسجد جامع ایرانیان بود اما دکتر بهشتی نام آن را به مرکز اسلامی هامبورگ تغییر داد شهید بهشتی می گوید این کار سختی بود چون بانیان به ایرانی شناخته شدن مسجد تأکید داشتند اما شهید بهشتی علی‌رغم عشق و علقه فراوان به ایران، جهانی فکر می کرد و می دانست اگر این نام عمومی انتخاب شود بیشتر سبب وحدت شده و جلوی تفرقه را می گیرد ... این نخستین اقدام شهید در راستای وحدت آفرینی به ویژه بین جوانان مسلمان بود البته این با عشق و علاقه دکتر بهشتی به ایران و ایرانیان تنافی و تضادی ندارد.

علاوه بر این شهید بهشتی، مرکز اسلامی هامبورگ را محل گفتگو قرار داد و توجه داشت برای اینکه مسجد محل وحدت و به دور از منازعه تفرقه شود، باید محیط گفتگو و بحث علمی باشد لذا به برگزاری جلسات گفتگو در مسجد تأکید داشت حتی غیرمسلمانان و کشیشان و کاردینال ها در جلسات مسجد حضور می یافتند! ایشان در مسجد میزگردهای علمی نیز برگزار می کرد و اگر بحث شخصی و فردی هم رخ می داد ساعت ها به دور از برخورد آمرانه و طرد، پاسخگو می بود این رویکرد در وحدت و جذب افراد بسیار موثر بود. شهید بزرگوار  حتی تلفنی در مسجد هامبورگ پاسخگوی مردم و سوالات آنها بود.

شهید بهشتی با اینکه با مارکسیت ها و غیرمسلمانان و حتی ملحدان گفتگو داشت اما از اصول صرفه نظر نمی کرد و مقید بود حتما احکام اسلامی رعایت شود مثل حجاب چنان که خانواده دکتر با حجاب در هامبورگ زندگی می کردند؛ ایشان با حفظ اصول با منتقدان و مخالفان و غیرمسلمانان گفتگو می کرد.

برگزاری هیئت و جلسات دعا در مسجد از دیگر تدابیر دکتر بهشتی برای وحدت آفرینی بود ایشان برای وحدت و اتحاد می کوشید مسلمانانی را که در معرض افتادن در ورطه هایی همچون مارکسیت قرار داشتند حفظ کند و از دیگر سو پیروان دیگر ادیان را به اسلام دعوت و جذب می کرد.

سیره مسجدی ایشان در زمان حضور در هامبورگ چطور بود و با این شیوه چقدر در جذب جوانان و دانشجویان ایرانی ساکن در اروپا موفق عمل کردند؟

شهید بهشتی فعالیت تمام وقت و منظم در مسجد داشت و به مبلغان اصرار و سختگیری داشت که منظم و تمام وقت در مسجد حضور داشته باشند اینکه مسجد فقط برای نماز باز شود و نماز اقامه و امام جماعت برود در سیره مسجدی دکتر بهشتی جای نداشت و حضور در مسجد و امامت جماعت را فعالیتی تمام‌وقت تلقی می کرد.

دکتر بهشتی نسبت به ساختمان و معماری مسجد نظری ویژه داشت، اولین برخورد افراد با مسجد از معبر ساختمان و بنای آن است و این در جذب موثر است. شهید بهشتی پس از حضور در هامبورگ می گوید من مسجدی مخروبه و نیمه ساخته را تحویل گرفتم (ظاهرا مسجد در محله ای توریستی و سطح بالا قرار داشته است) این مسجد نیمه ساخته خوشایند نبود و سبب وهن و سرشکستگی اسلام و مسلمین می شد اما به همت دکتر بهشتی این مسجد در طی چند سال تکمیل و زیباسازی شد که به گفته خود شهید توریست های غیرمسلمانان هم جذب آن می شدند! شهید بهشتی به نظافت و زیبایی بنای مسجد توجه و اهتمام داشت

شهید بهشتی می گوید جذب جوانان و کار با آنها سهل و ممتنع است یعنی یا آسان است یا غیرممکن؛ اگر از راهش وارد شوی هیچ قشری را نمی یابی که به اندازه جوانان آماده حضور در مسجد باشند اما اگر از راهش وارد نشوید و سعی کنید جوانان را با شیوه های غیرمتعارف و نادرست جذب کنید، سخت ترین قشر برای جذب به مسجد همین جوانان‌اند! لذا ایشان از راهش وارد شد و موفق بود و به تبیین دین می پرداخت شهید می گوید زمانی جوانی نزد من آمد و من مبانی را برایش تعریف کردم و آن جوان گفت به من چیزهای دیگری گفته اند! پرسید اسلام چیست؟ و من به او واقعیات را گفتم و بعد از او عذرخواهی کردم که اگر ما درست عمل می کردیم تو دچار چنین اشتباهاتی نمی شدی.

در گام دوم انقلاب و حرکت در مسیر تمدن سازی چقدر به اندیشه، تفکر و وجهه همت شهیدبهشتی به ویژه در استفاده از ظرفیت های مسجد نیاز داریم؟

الهام و الگوگیری از سیره مسجدی شهید بهشتی در گام دوم انقلاب ظرفیت های بسیاری برای ارتباط با نسل جوان در بستر معنوی مسجد ایجاد می کند؛ اگر تبلیغات کفرآمیز دشمنان افزایش یافته باید در چنین شرایطی بر ظرفیت های مسجد بیشتر اتکاء و نسل جوان را جذب کنیم.

شهید بهشتی می فرمود: مسجد اگر فعال نباشد موزه ای بیش نیست یعنی مسجد زمانی مسجد است که نقش خود را به درستی انتخاب کند وگرنه شبیه موزه ای است که صرفاً برای بازدید به آن تردد می شود برای همین هم دکتر بهشتی خود به فعال سازی ظرفیت های مسجد اهتمام داشت و این ظرفیت را بسط و توسعه داد.

دکتر بهشتی چه کارکردها و ظرفیت هایی از مسجد را فعال کردند؟

ایشان به جمعیت بانوان در مسجد توجه داشت در گام دوم باید از این سیره مسجدی شهید بهشتی و توجه به جامعه زنان توجه داشت چون بانوان می توانند محور بسیاری از فعالیت های مسجدی باشند، دکتر بهشتی از همسرش تشکر می کرد که سبب فعالیت های زنانه در مسجد می شد.

علاوه بر این، شهید بهشتی از ظرفیت های اقتصادی مسجد بهره می گرفت خود شهید می فرمود من تا جای ممکن در مسجد تعاونی راه اندازی کردم؛ تعاونی یعنی موسسه ای که نیازهای اقتصادی مردم را بدون سودمحوری و منفعت‌طلبی تأمین می کند؛ امروز و در گام دوم انقلاب مسجد می تواند مرکز تعاونی و رفع نیازهای اقتصادی به ویژه در این اوضاع سخت معیشتی باشد.

شهید بهشتی از ظرفیت های مسجد در فضای خیریه هم بهره می گرفت و نیاز محرومان را با کمک خیران متمول برطرف می کرد؛ علاوه بر این، ایشان در مرکز اسلامی هامبورگ فضای رفع اختلافات خانوادگی را ایجاد کرده و مشاوره ازدواج و رفع اختلاف زوجین ارائه می کرد برای مثال توصیه می کرد جوانان ایرانی با دختران ایرانی ازدواج کنند تا ازدوج هایشان دوام داشته باشد. همچنین، شهید بهشتی مرکز علمی فعالی را در مسجد هامبورگ ایجاد کرده و هسته های پژوهشی به راه انداخت.

بنابر سیره مسجدی شهید بهشتی در گام دوم انقلاب مسجدی مناسب است که موزه نباشد بلکه مرکز رفع نیازهای اقتصادی رفع اختلافات خانوادگی مردم مرکز گفتگو و فعالیت های علمی باشد اینها است که مسجد را در گام دوم انقلاب موفق می دارد.