کانون‌های مساجد ظرفیت تقویت سبک زندگی اسلامی را دارند/تحقق تمدن نوین اسلامی در گروی پیوند جوانان با مسجد است

خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد به نقل از ستاد ارتباطات رسانه ای فهما، در آستانه ۱۸ اسفند، سالروز تاسیس کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام دکتر «سید سلمان صفوی»، رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن داشتیم. وی تحصیل کرده حوزه علمیه قم و دارای دکترای فلسفه و فوق دکترای فلسفه هنر از «سواس»- دانشگاه لندن و صاحب قریب به پنجاه کتاب به زبان‌های انگلیسی و فارسی است

برخی آثار وی به زبان‌های عربی، روسی، اندونزیایی، ترکی و آلبانیایی ترجمه شده است. صفوی از موسسین «مرکز اسلامی انگلیس» به اتفاق آیت‌الله «محسن اراکی» است. وی برنده جایزه جهانی کتاب سال (ساختار معنایی مثنوی معنوی) و سردبیر مجله بین‌المللی انگلیسی زبان «ترانسندنت فیلوسوفی»(Transcendent Philosophy)  است. او از سال ۱۳۷۶ در لندن زندگی می‌کند و به عنوان یک فیلسوف نوصدرایی، پل گفت‌وگوهای فلسفی- عرفانی بین جهان غرب و جهان اسلام است.

این گفت‌وگو ناظر بر جایگاه تمدنی مسجد در گذشته، چگونگی احیای آن در زمان حاضر و در وهله سوم بررسی جایگاه نهادهای درون مسجد از جمله کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور است؛ به ویژه پس از تأکید مقام معظم رهبری که فرمودند: «سفارش می کنم کانون های فرهنگی هنری مساجد را فراموش نکنید، البته با همکاری بسیج. بـد است بین روحانی مسجد و بسیج مسجد اختلاف به وجود بیاید. با همکاری بسیج، کانون های فرهنگی هنری مساجد را مؤثر کنید، کار کنید. فکر کنید، مطالعه کنید و سخن متناسب با نیازِ جوانی که آنجا حضور پیدا می کند، فراهم کنید. کتاب هایی را که می شود استفاده کرد، مطالعه کنید. تحقیق کنید؛ از کسانی که اهلش هستند. خودتان را مجهز و مسلح کنید به سلاح معرفت و استدلال؛ بعد به کانونهای فرهنگی هنری بروید و پذیرای جوان ها باشید. با روی خوش پذیرا باشید؛ با سماحت و مدار».

در ادامه حاصل این گفت وگئ تقدیم حضورتان می شود:

جنابعالی با توجه به تجربه حضور در اروپا و مراوده با مراکز مختلف گفت‌وگوی ادیان و اندیشمندان مسیحی و یهودی، توضیحاتی درباره جایگاه مسجد در تمدن اسلامی بفرمایید. اساساً چه فرایندی سبب شده همه امور از علم آموزی تا قضاوت و برگزاری مراسم ازدواج درگذشته تاریخ اسلام، در مسجد تبلور یابد؟

مسجد نخستین نهاد مدنی فرهنگ و تمدن اسلامی است. مسجد در روند تاریخ به عنوان مهم‌ترین نهاد مدنی جامعه مسلمانان، براساس نیازهای اجتماعی مسلمین، کارکردهای مختلفی پیدا کرده که در ادوار مختلف یکسان نبوده است. برخی از کارکردهای مسجد در طول تاریخ عبارتند از: جایگاه «تهجد و راز و نیاز با خدا»، «محل اسکان مجاهدین بی خانه و کاشانه مانند ایوان صفه مسجد النبی که مدتی با حمایت پیامبر خدا(ص) محل سکونت ابوذر، سلمان فارسی و بلال بود.»، «مکان فراگیری علوم دینی»، «محل وعظ»، «جایگاه جمع‌آوری نذورات و کمک‌های خیریه و توزیع آن بین نیازمندان»، «محل فراخوان های دفاعی»، «جایگاه قضاوت» و «محل حل و فصل اختلافات خانوادگی، محلی و ملی.«

متأسفانه نقش اجتماعی مساجد به تدریج کاهش یافت و صرفاً به محلی برای اقامه نمازهای یومیه و برگزاری مراسم دعای کمیل و دعای ندبه بدل شد و نهادهای مدرنیته جای کارکرد اجتماعی مساجد را گرفتند. البته امروز در جامعه ایران که جمهوری اسلامی به نام دین حکومت می کند، مردم به حق انتظار دارند مساجد نقش فعال اجتماعی ایفا کنند، بدون آن که برای اهداف جناحی از آنها استفاده ابزاری شود.

مسجد و امام مسجد در چشم مردم؛ نماینده جامعه اسلامی هستند، از این رو مسجد و امام مسجد نمی توانند در مقابل مشکلات مردم منفعل باشند. امروز مساجد و امام مساجد با ایفای نقش فعال در حلِّ مشکلات اجتماعی مردم می توانند نقش مهمی در بهبود جایگاه مساجد داشته باشند.

متاسفانه برخی ناآگاهانه فریب مدرنیته را خورده‌اند و به غلط فکر می کنند که مسجد فقط محل نماز و دعا است، این نگاه باید اصلاح شود، تا مساجد به ایفای نقش فرهنگ و تمدن‌ساز خود قبل از مدرنیته بازگردند. اجرایی شدن دیدگاه مقام معظم رهبری پیرامون فعال شدن مساجد، نقش کارگشایی در تعالی حیات اجتماعی سالم می‌تواند داشته باشد.

امروز مساجد چه ظرفیت هایی برای تمدن‌سازی دارند؟ از این جهت که به ویژه درکشورهای دیگر شاهد رشد و ارتقای سطح کارکرد مساجد هستیم و بسیاری از مسلمانان مساجد را در حکم محلی برای حل مشکلات خود می دانند. در جامعه ما چگونه می توان این نقش را پررنگ کرد؟

برای پررنگ شدن نقش اجتماعی مساجد، «بایدها» و «نبایدهایی» باید صورت بگیرد. نبایدها عبارتند : ۱- امام جماعت مسجد نباید نسبت به هنر و موضوعات روز بی اطلاع باشد. ۲- مساجد نباید وارد دسته‌بندی‌های سیاسی داخل خانواده انقلاب شوند. ۳- در مساجد نباید به شخصیت‌های ملی، سیاسی، فرهنگی، علمی، اقتصادی و هنری کشور توهین شود و از تکفیر و تفسیق گروه ها و جریانات سیاسی جداً اجتناب شود.

»بایدها»: ۱- باز بودن باب مساجد برای همه اقشار و طیف‌های فکری و مذهبی جامعه. ۲- تجهیز کتابخانه مساجد به کتب اصلی دین شناسی و هنر دینی. ۳- فعال بودن صندوق قرض‌الحسنه مساجد. ۴- پیشگام بودن مساجد در امر تعاون اجتماعی و اعطای بورس تحصیلی به دانش‌آموزان و دانشجویان کم بضاعت. ۵- پیشگامی مساجد در تأمین هزینه جهیزیه و درمان نیازمندان. ۶- تأسیس کلینیک درمانی مجهز در کنار هر مسجد و سرویس دهی به بیماران نیازمند با هزینه اندک، شبیه مسجد فرشته تهران.۷- برگزاری مداوم شب‌های شعر و نقد ادبی، شاهنامه خوانی و نقالی. ۸- ارائه «وای فای» رایگان در مساجد. ۹- ایجاد مرکز مشاور خانواده در مساجد۱۰- مسجد باید محل رجوع همه گرفتاران باشد، وقتی همه درها به روی آنها بسته است. امام مسجد و اصحاب مسجد با به کارگیری همه توان و ارتباطاتشان باید تلاش کنند مشکلات گرفتاران را حل و فصل کنند و در انجام این وظیفه دینی، به درجه ایمان و ظاهر مراجعه کننده ننگرند. مسجد خانه خداست و همه مردم باید بتوانند از طریق خانه خدا مشکلات‌شان را حل کنند. ۱۱- مساجد هنگام وقوع بلایای طبیعی و اجتماعی نظیر سیل، زلزله و جنگ باید پیشگام کمک به گرفتاران و حمایت از خانواده مجاهدین و لجستیک دفاع باشند. ۱۲-  مسجد محله باید محور کمک به خانواده های محتاج از طریق همکاری خیرین باشد. ۱۳- امکان اسکان موقت مسافران بی بضاعت (ابن السبیل) را فراهم کند ۱۴- مساجد باید به طور مداوم برنامه های جامع سرگرمی سالم برای کودکان و نوجوانان داشته باشند. ۱۵- در مسجد یا کنار آن حداقل واحد کودکستان تأسیس شود، زیرا دوره کودکی حساس‌ترین دوره شخصیت دهی مثبت به کودکان است.

در اروپا بسیاری از کلیساها با سرویس بهتر از واحدهای دولتی و هم طراز با واحدهای آموزشی غیردینی خصوصی، واحد کودکستان، دبستان و دبیرستان دارند. در جامعه امروز ایران کارکرد رهایی بخش اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی مسجد می تواند مجدداً مساجد را احیا کند. کلیساها در امریکای لاتین و افریقا اغلب از این طریق در جامعه متنفذ و معتبر هستند.

کانون های فرهنگی هنری مساجد چگونه می توانند با تکیه بر پشتوانه خود در عرصه فعالیت های فرهنگی هنری و حضور جوانان، جایگاهی جریان ساز در کشور شوند و نقش تمدن ساز خود را احیا کنند؟

با توجه به نیازهای انسان امروز مناسب است فعالیت های ذیل در مساجد صورت گیرد: ۱- در مساجد به طور مرتب و مداوم کلاس های آموزشی در زمینه های مختلف برگزار شود. ۲- با برگزاری مسابقات هنری در انواع رشته ها، با کمک خیرین، جوایز قابل توجه قابل به برندگان اعطا شود.۳-  آثار اولیه خالقان آثار هنری حمایت مادی و معنوی شود. ۴- به طور مستمر سمینارهای علمی و هنری در مساجد برگزار شود. ۵- کلاسهای کمک آموزشی دروس دبیرستان و حتی دانشگاه برگزار شود ۶- مساجد در معرفی شخصیت های برجسته حکمت، عرفان و ادبیات ایران از طریق برگزاری مراسم مشارکت کنند۷- در مساجد صندوق حمایت مادی از نوآوریهای علمی جوانان با کمک خیرین ایجاد شود. مساجد می توانتد کانال وثیقی بین مبتکرین علمی - هنری و حامیان مالی از بخش خصوصی شوند.

تقویت رویکرد فعالیت های کانون های فرهنگی هنری مساجد، با توجه به این که عموم مخاطبان آنها از گروه سنی نوجوان و جوان هستند، چگونه محقق می‌شود؟ سالهاست کلیساها فعالیت های مختلفی برای این گروه سنی ترتیب داده اند. ما به عنوان مسلمان چگونه باید عمل کنیم؟

متولیان مساجد باید ذهنیت خود نسبت به مسأله هنر را بازبینی و بازخوانی کنند. امروز جوانان به فیلم، تئاتر، نقاشی، شعر، داستان، ورزش و... علاقه‌مندند. دینی که نتواند از طریق هنر تعالیم خود را ارائه کند و مقابل هنر بایستد، در عرصه اجتماعی منزوی می شود. لذا باید برنامه های متنوع آموزش و نقد هنرهای مذکور در این نهاد برای نوجوانان و جوانان فراهم شود تا علاوه بر فراگیری این هنرها در فضایی سالم، نقد هنر صواب و ناصواب را با روش جذاب علمی بیاموزند و با فضای معنوی مسجد و امام جماعت مرتبط شوند. امام مسجد نقش مهمی در جذب جوانان از طریقت رفاقت و هم سخنی با آنها دارد.

در سطح جهانی در همه هنرهایی که برشمردم، سبک مفهومی (conceptual art) و گرایش ضدامپریالیستی، نقد کمیت‌گرایی و نقد خشونت گرایی وجود دارد. بنابراین با توسل به این هنرها می توان جوان را جذب ارزش‌های مثبت انسانی و الهی کرد و شیوه زندگی صحیح را به‌طور غیر مستقیم به او آموخت. برگزاری کلاسهای آموزش دفاع شخصی و ورزش‌های رزمی اسباب تقویت و جذب نوجوانان می شود.

برگزاری اردوهای طبیعت‌گردی برای شناخت جلال و جمال خداوند در طبیعت، برگزاری تورهای بازدید کمربند معنوی ایران از بقعه شیخ صفی‌الدین (اردبیل) تا بقعه شیخ کلوران، بقعه شهید شیخ حیدر، آرامگاه حکیم، فردوسی، عطار، خیام، جامی، بابا رکن‌الدین، شیخ خرقانی، ، بقعه عرفای بزرگ در شیراز (خواجه حافظ، لاهیجی و...برگزاری تورهای معماری با محوریت مساجد تاریخی از قبیل: مسجد شیخ لطف الله، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع یزد، مسجد جامع قزوین، مسجد جمعه اردبیل، مسجد قاضی روستای شیشوان عجب شیر، مسجد جامع سمنان، مسجد نصیرالملک شیراز، مسجد کبود گنبد، مسجد گوهرشاد و مسجد جامع بروجرد.

برگزاری تورهای زیارتی ارزان قیمت همراه با سرویس فرهنگی از قبیل زیارت امام رضا(علیه‌السلام)، حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) و حضرت احمد بن موسی شاهچراغ. برگزاری تورهای پیامیرشناسی در ایران با هزینه ارزان و سرویس فرهنگی. به استناد سازمان اوقاف و امور خیریه ۳۳ تن از پیامبران الهی دارای آرامگاه در ایران هستند که در ۱۵ استان؛ شامل اصفهان و سمنان پنج تن، در قزوین چهار تن، در آذربایجان شرقی سه تن، در فارس، گلستان، همدان، خوزستان و مازندران هر کدام دو تن و در تهران، خراسان رضوی، خراسان شمالی، زنجان، لرستان و مرکزی هر کدام یک پیامبر مدفون هستند.

در اروپای غربی به خصوص در ایتالیا همواره کلیسا مهم‌ترین حامی هنر بوده است. در دوره پست مدرن مساجد باید با ایفای  نقش حامی اصلی هنر، در احیای هنر معنوی و پیوند دین و هنر؛ حضور سازنده‌ای متناسب با مقتضیات نیازهای انسان و تمدن امروز داشته باشند. برای مثال در گذشته سنت صله دادن به اشعار متعالی توسط شخصیت های مذهبی رایج بوده، امروز نیز این سنت باید به روز شود و شامل کلیه هنرهای تأثیرگذار به خصوص در حوزه فیلم سازی، سناریو نویسی و داستان نویسی شود